Saturday, July 8, 2017

Thị trường điện cạnh tranh là cơ hội cho năng lượng sạch


Lê Quỳnh

Đề án tái cơ cấu các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vừa được Chính phủ phê duyệt. Hai khâu quan trọng trong thị trường điện là khâu phát điện và kinh doanh bán lẻ được cho là sẽ có tự do cạnh tranh. Trong khi đó, phong trào thoái vốn khỏi các dự án năng lượng nhiên liệu hóa thạch đang lan rộng tại nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, liệu một thị trường điện cạnh tranh có thể thúc đẩy các dự án năng lượng sạch vốn ì ạch lâu nay?
Trao đổi với Người Đô Thị về những vấn đề còn gây khó trong việc phát triển năng lượng tái tạo hiện nay ở Việt Nam, ông Trần Văn Quang, Phó giám đốc Quỹ đầu tư năng lượng sạch của Công ty quản lý quỹ Dragon Capital cho rằng: việc thoái vốn khỏi nhiên liệu hóa thạch hiện nay là yếu tố tự thân.

Trước đây Trung Quốc tập trung phát triển nhiệt điện than để thỏa mãn nhu cầu nóng về tăng trưởng năng lượng, còn hiện nay, cùng với Ấn Độ, đất nước này đang có xu hướng giảm mạnh nhiệt điện than và đầu tư vào phát triển năng lượng tái tạo. Vậy ông đánh giá như thế nào về chuyển dịch năng lượng tái tạo hiện nay ở Việt Nam?

Ở Việt Nam, tình hình hơi khác. Quy hoạch điện VII mới nhất, tức là kế hoạch trung và dài hạn về phát triển năng lượng của Việt Nam, cho thấy: tăng trưởng trung bình năm về nhu cầu năng lượng miền Nam lúc nào cũng cao hơn bình quân cả nước.

 Ông Trần Văn Quang,
Phó giám đốc Quỹ đầu tư năng lượng sạch của Công ty quản lý quỹ Dragon Capital

Trong khi đó, nguồn nguyên liệu hóa thạch (than đá) đang được sử dụng rất nhiều ở Việt Nam chủ yếu tập trung ở miền Bắc. Điều này đặt ra bài toán kỹ thuật là phải có một trào lưu truyền tải điện từ miền Bắc vào miền Nam.

Hiện tuyến đường dây 500kV Bắc Nam đã quá tải, thậm chí mạch 3 (dự kiến sẽ xây dựng tới đây) cũng không giải quyết nổi nhu cầu năng lượng của miền Nam. Chính từ đó, người ta mới đưa ra quan điểm phát triển là phải xây dựng các nhà máy điện tại phía Nam phục vụ nhu cầu phụ tải tại chỗ.

Tuy nhiên, thực tế trong năm năm qua, không có dự án thủy điện lớn nào ở miền Nam, không có dự án điện khí nào sau cụm nhiệt điện Phú Mỹ và cụm nhiệt điện khí Cà Mau, mà tất cả đều là nhà máy nhiệt điện than. Cụm nhiệt điện Vĩnh Tân (Bình Thuận) và nhiệt điện Duyên Hải 1 và 3 ở đồng bằng sông Cửu Long đang sử dụng than trong nước. Các loại hình năng lượng khác cũng phát triển ì ạch.

Còn đánh giá của ông về năng lượng tái tạo trong Quy hoạch điện VII?
Tôi nghĩ rằng việc phát triển năng lượng tái tạo theo quy hoạch điện VII đến bây giờ là một thất bại. Năng lượng tái tạo ở Việt Nam bao gồm các dự án thủy điện nhỏ phát triển bền vững, năng lượng từ gió và từ Mặt trời. Tuy nhiên, nguồn năng lượng từ Mặt trời vẫn còn rất nhỏ lẻ, manh mún, và hiện hợp đồng mua bán điện mẫu chưa đáp ứng kỳ vọng của các nhà đầu tư.

Về điện gió, hiện nay có bốn dự án. Nhà máy điện gió Tuy Phong không phải lúc nào tất cả các tuabin gió đều hoạt động tốt, có lẽ liên quan đến phụ tùng thay thế sản xuất bên Đức. Dự án điện gió trên đảo Phú Quý mang tính xã hội là chính, với suất đầu tư rất cao cho 6MW mà cuối cùng chỉ có 3MW cần thiết. Điều này chỉ có thể giải thích đơn vị đầu tư là Tập đoàn Dầu khí Việt Nam và đối tượng được đầu tư là một đảo xa khó khăn về năng lượng. Nó không phải là một dự án thành công theo nghĩa tài chính kinh tế.

Dự án điện gió Phú Lạc, 24MW, so với tất cả các dự án khác thì có thể là dự án tốt nhất về mặt kỹ thuật. Tuy nhiên thời gian phát triển dự án quá dài, mất 8 năm (2008 - 2016) để dựng 12 tuabin, trong khi chỉ cần 12-18 tháng là xong công trình đó. Với một dự án tư nhân đầu tư, thì lãi vay trong 8 năm của giai đoạn xây dựng đã làm chi phí tăng gấp đôi. Đó cũng không phải là dự án hiệu quả theo đúng nghĩa của nó. Còn cụm dự án điện gió ở Bạc Liêu thực ra sử dụng vốn vay của Ngân hàng Phát triển Việt Nam chứ không phải là nguồn vốn vay thương mại bình thường có giá bán cao hơn là giá công bố chính thức đối với các dự án điện gió trên bờ, tức là 9,8 cent cho một kWh trong khi các dự án trên bờ chỉ bán được 7,8 cent/kWh.
Như vậy, với phân tích trên, tôi cho rằng mục tiêu đạt 5% năng lượng tái tạo vào năm 2020 trong Quy hoạch điện VII là rất khó đạt, hoặc không thể đạt, trừ khi có những thay đổi hết sức mạnh mẽ trong thời gian tới.


Bãi xỉ than của cụm nhà máy nhiệt điện than Vĩnh Tân (Bình Thuận) đến nay vẫn là mối lo nguy cơ ô nhiễm lớn của người dân và chính quyền địa phương. Ảnh Lê Quỳnh

Những điểm mấu chốt nào trong khung pháp lý hiện nay cần thay đổi?
Hợp đồng mua bán điện mẫu, theo các nhà đầu tư, có 4 điểm bất cập. Thứ nhất là về nghĩa vụ bên mua với sản lượng phát ra của dự án Mặt trời. Theo hợp đồng, bên mua có thể viện dẫn bất kỳ lý do gì về tình trạng không sẵn sàng của lưới điện, của phụ tải để từ chối mua. Như vậy, khi đầu tư vài chục triệu USD cho một dự án mà làm ra sản phẩm không bán được thì nó rất rủi ro.

Thứ hai, sau khi chấm dứt và thanh lý hợp đồng, bên mua chỉ có trách nhiệm thanh toán cho bên đầu tư doanh thu một năm sản lượng thôi. Như vậy nó không đảm bảo được yếu tố tài chính của người đầu tư.

Thứ ba, trong hợp đồng mua bán điện mẫu, nếu xảy ra tình trạng tranh chấp thì cơ quan giải quyết tranh chấp là trọng tài kinh tế Việt Nam. Đối với các nhà đầu tư bỏ vốn ra, họ có thể chấp nhận rủi ro đó. Tuy nhiên thực tế, phần vốn vay thì các ngân hàng trong nước không đủ khả năng, nên dẫn đến yêu cầu thực tế là sẽ phải có các ngân hàng nước ngoài tham gia cho vay. Vậy liệu các ngân hàng nước ngoài có sẵn lòng cho vay khi họ thấy cơ quan giải quyết tranh chấp là trọng tài kinh tế Việt Nam? Đây là một trong những điểm mấu chốt còn đang tranh luận. 

Điểm thứ tư, hợp đồng mua bán điện mẫu đã cho phép tiền thanh toán là tiền đồng, nhưng tại thời điểm thanh toán sẽ tương đương với 9,35 cent/kwh. Tuy nhiên theo nhà đầu tư, sự liên kết giữa giá thanh toán và chỉ số trượt giá tiêu dùng CPI chưa được phản ánh trong hợp đồng.
Phong trào thoái vốn toàn cầu khỏi nhiên liệu hóa thạch, với mục tiêu kêu gọi các chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân thoái vốn khỏi ngành công nghiệp vốn gây biến đổi khí hậu và ô nhiễm trên toàn cầu, đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo, cho tới nay đã phát triển mạnh. Theo ông, phong trào thoái vốn này có bền vững ở Việt Nam?

Hiện nay giá thành sản xuất trong suốt vòng đời 1kWh của điện gió hay Mặt trời đã bằng hoặc rẻ hơn năng lượng hóa thạch. Vì vậy, tôi cho rằng, việc thoái vốn khỏi nhiên liệu hóa thạch là yếu tố tự thân, là nhu cầu tự nhiên, có lợi về mặt tài chính chứ không phải là phong trào. Ở Việt Nam, Quyết định số 11 của Thủ tướng Chính phủ cho phép mua 1kWh ở điện Mặt trời với giá 9,35 cent. So với số liệu của các dự án nhiệt điện than mới xây ở Việt Nam, đặc biệt là ở khu vực phía Nam và nếu đánh giá thêm chi phí xã hội, thì đó là giá cạnh tranh.
Với chức năng cung cấp tài chính, các tổ chức tín dụng luôn có vai trò quyết định đối với việc triển khai các dự án phát triển, tuy nhiên trách nhiệm giải trình môi trường - xã hội phát sinh từ các hoạt động kinh tế đó hầu như không được nhắc đến. Ông có nghĩ những cam kết thoái vốn khỏi các khoản đầu tư, dự án nguy cơ gây ô nhiễm môi trường là cần thiết?

Tôi nghĩ việc chuyển hướng đầu tư là hiển nhiên. Như đã phân tích, một khi yếu tố giá thành thỏa mãn yêu cầu đầu vào của nhà đầu tư thì việc lựa chọn là dĩ nhiên. Khi đầu tư vào dự án với 1 kWh điện cùng giá thành, tại sao phải đi đầu tư cho dự án (nhiệt điện than) mà cộng đồng sẽ không ủng hộ.

Dragon Capital đã và đang làm việc với các định chế tài chính nước ngoài, tiêu biểu là Công ty tài chính quốc tế IFC (một nhánh đầu tư tư nhân của Ngân hàng Thế giới), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Quỹ đầu tư FMO (Quỹ đầu tư nhà nước của chính phủ Hà Lan đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường). Thông qua quá trình hợp tác này, Dragon Capital xây dựng một bộ tiêu chuẩn riêng cho mình, đánh giá toàn diện dự án, bao gồm cả môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp. Bất kỳ dự án nào dù hứa hẹn tốt về lợi nhuận mà không thỏa mãn các tiêu chí này thì chúng tôi chắc chắn sẽ không đầu tư.

 
Phong trào thoái vốn khỏi nhiên liệu hoá thạch
Bắt nguồn từ Bắc Mỹ, châu Âu và Úc, hiện phong trào đã lan rộng đến các nước châu Á, Mỹ Latin và châu Phi; và chính thức khởi động trên toàn cầu vào tháng 2.2015. Trong chiến dịch năm 2017, kéo dài từ 5-13.5, có 264 sự kiện được diễn ra tại 42 quốc gia, với sự tham gia mạnh mẽ của các nhà hoạt động môi trường, các nhóm tín ngưỡng, những nhà nghiên cứu, và đặc biệt là người dân các cộng đồng địa phương chịu ảnh hưởng. Hoạt động Cam kết thoái vốn toàn cầu đã đạt được sự ủng hộ của 719 tổ chức thuộc 76 quốc gia, với tổng số tiền đã thoái vốn hoặc cam kết sẽ thoái vốn khỏi các khoản đầu tư liên quan đến nhiên liệu hóa thạch lên tới gần 5,5 nghìn tỷ USD. Ngoài ra, đã có hơn 58.000 cá nhân tham gia thoái vốn với tổng số tiền ước tính 5,2 tỷ USD.
Theo nghiên cứu bản đồ gió của Ngân hàng Thế giới (WB), công suất lắp đặt của điện gió ở Việt Nam vào khoảng 50 GW (công suất của nhà máy Thủy điện Hòa Bình, nguồn cung cấp điện chính cho toàn miền Bắc chỉ vào khoảng hơn 1 GW). Tuy nhiên, Tổ chức hợp tác phát triển Đức (GIZ), đối tác thực hiện dự án này cùng với WB, đưa ra con số thấp hơn và khả thi hơn với điều kiện của Việt Nam là 27 GW.

Lê Quỳnh

Nguồn:




No comments:

Post a Comment