Mekong Dam Monitor (Update for March 3 - 9, 2025)

 

Update for March 3-9 Notable changes on the Mekong in the last week. Visit the Monitor home for more, including Burmese, 中文, Khmer, ພາສາລາວ, ไทย, and Tiếng Việt translation.

SPOTLIGHT 38% of February Mekong Flow to Cambodia from Dam Releases At Stung Treng, Cambodia, February flow was 32% higher than normal February flow (1910-2007 average). All extra flow was from dam releases. We estimate that February’s natural flow, that is flow without the impact of dams, would have been 5.34 billion cubic meters. An extra 3.24 billion cubic meters increased the Mekong’s flow by 38%, amounting to a total flow of 8.58 billion cubic meters. This is an unnaturally high level of flow for the Mekong at this time of the year and can be extremely damaging to local ecosystems like the Stung Treng Flooded Forest, a protected Ramsar site. 43% of flow came from China, showing how significant China’s flow contribution can be to the entirety of the Mekong during the dry season.

IMAGE OF THE WEEK China’s Dam Releases Ravage Bird Nests Along Mekong Last week the Mekong Butterfly posted photos on Facebook of bird nests along the Thai-Lao border destroyed by the sudden spike in river levels brought about by China’s upstream dam releases. In response to the post, Pai Deetes, Southeast Asia Campaigner for International Rivers wrote, “No miracle to save the small pratincole eggs from being washed away (by the Mekong water fluctuation due to dams). On this small sandbar, the rising Mekong water left them with no chance to hatch. Since February 24, China's dams have released large amounts of water, causing the Mekong River in Northeast Thailand/Chanuman District to rise over the past three days. The rising water has completely submerged the nesting areas of the small pratincole. And it's not just them—other birds seem confused by the sudden change. If they try to lay eggs again, there will be no small sandbanks left for them.”

Where is the water? Last week, dams throughout the basin released a significant cumulative total of 1 billion cubic meters of water. Significant releases came from Nuozhadu (PRC, 489 million cubic meters), Nam Ngum 1 (LAO, 156 million cubic meters), and Nam Theun 2 (LAO, 159 million cubic meters). Dry season water releases generate hydropower but also artificially raise the level of the river.

Top Impactful Dams This Week

River Levels River levels throughout the basin are still about one meter higher than normal and rising at a time when the river level should be decreasing.

Chiang Saen Gauge Stung Treng Gauge

Mekong Dam Monitor in the News Union of Catholic Asian News reports on the MDM's work on alerting downstream communities of Chinese dam releases that threaten riparian farmland.

Nghiên cứu Anh-Trung: Kênh đào Funan của Campuchia có thể đe dọa “các hệ sinh thái mong manh"

 Hữu Hiển

17/02/2025

Các nhà nghiên cứu Trung Quốc và Anh cho biết kênh đào Funan Techo đi qua các môi trường sống quan trọng đối với đa dạng sinh học có thể gây ra tác hại sinh thái và nhiều hơn nữa.

Tờ South China Morning Post (SCMP) ngày 13/1 đưa tin, các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc và Anh vừa đưa ra cảnh báo về việc một kênh đào được xây dựng ở Campuchia với sự hậu thuẫn của Trung Quốc có khả năng gây nguy hiểm cho các hệ sinh thái "mong manh", đồng thời kêu gọi các nỗ lực giảm thiểu tác động xấu.

Kênh đào Funan Techo dài 180 km nối sông Mê Kông với Vịnh Thái Lan là một dự án trọng điểm được Campuchia kỳ vọng sẽ giúp nước này tự chủ về giao thông.

 

Dự án xây dựng kênh đào Funan Techo trị giá 1,7 tỷ USD đã được khởi công vào tháng 8/2024. 

Ảnh: Bộ Thông tin Campuchia

 

Tác động đối với hệ sinh thái và những cơ hội chưa được khám phá

Tuy nhiên, theo một bài nghiên cứu được công bố gần đây trên tạp chí khoa học Nature (Anh), việc kênh đào này đi qua nhiều khu vực đa dạng sinh học cao sẽ ảnh hưởng xấu tới hệ sinh thái và nông nghiệp.

"Không chỉ có những lo ngại về tác động của kênh đào đối với các hệ sinh thái đa dạng và mong manh của khu vực, mà còn có những cơ hội chưa được khám phá để giảm thiểu tác động", các tác giả viết.

Nghiên cứu do Yang Hong - giáo sư địa lý và khoa học môi trường tại Đại học Reading (Anh) - đứng đầu.

Các đồng tác giả với giáo sư Yang bao gồm các nhà nghiên cứu từ Đại học Công nghệ Hồ Bắc (Trung Quốc), cũng như từ Đại học Cao đẳng London (UCL) và tổ chức từ thiện Wildfowl and Wetland Trust có trụ sở tại Anh.

Theo các nhà nghiên cứu, các mối nguy tiềm ẩn của dự án bao gồm: làm mất môi trường sống của loài sếu sarus đang có nguy cơ tuyệt chủng, khiến cho thời tiết trở nên khắc nghiệt, gây thiệt hại cho hệ sinh thái đất ngập nước, làm lây lan các loài xâm lấn, cũng như khiến tình trạng nhiễm mặn gia tăng - điều này sẽ ảnh hưởng đến nông nghiệp và đó là mối nguy về an ninh lương thực của cộng đồng địa phương.

 

Kêu gọi "các kế hoạch tốt hơn" để giảm thiểu tác động, các nhà nghiên cứu đề xuất rằng Campuchia nên đưa ra một hệ thống quản lý nước linh hoạt, bao gồm việc xả nước từ kênh đào trong thời kỳ hạn hán.

Họ cũng đề xuất phát triển các chương trình phục hồi môi trường sống trên bờ sông Mê Kông và xây dựng các vùng đất ngập nước nhân tạo để duy trì tính toàn vẹn sinh thái dọc theo kênh đào.

Hơn nữa, các nhà nghiên cứu còn kêu gọi chính quyền Campuchia thực hiện các chương trình giám sát thủy văn sinh thái dài hạn cùng với các tổ chức quốc tế, và tích cực thu hút cộng đồng địa phương, các trường đại học và nhóm bảo tồn tham gia vào quá trình này.

Brian Eyler - giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Stimson có trụ sở tại Mỹ - cho biết nghiên cứu này đã nêu bật những lo ngại chính đáng vốn được đưa ra từ lâu bởi các cộng đồng có khả năng bị ảnh hưởng.

"Sông Mê Kông đang phải hứng chịu hạn hán thường xuyên hơn và kéo dài hơn với cường độ ngày càng tăng trong cả mùa mưa và mùa khô. Và kênh đào này sẽ làm trầm trọng thêm tác động của những đợt hạn hán, nếu không có biện pháp giảm thiểu hoặc biện pháp tương tự", Eyler nói.

Ông nói thêm rằng Việt Nam nằm ở hạ lưu của con sông sẽ chịu tác động đáng kể nếu Campuchia sử dụng kênh đào này cho tưới tiêu trong mùa khô.

Eyler cũng cảnh báo rằng chi phí xây dựng kênh đào đã được dự tính ở mức thấp 1,7 tỷ USD, và khoản tiền bổ sung cần thiết để giảm thiểu tác động đến môi trường có thể khiến các nhà đầu tư càng nản lòng.

Theo SCMP, các quan chức Campuchia trước đây từng tuyên bố rằng Bắc Kinh sẽ tài trợ toàn bộ cho dự án để đổi lấy quyền khai thác kênh đào trong nhiều thập kỷ. Nhưng vào tháng 6 năm ngoái, phía Campuchia nói rằng Bắc Kinh sẽ tài trợ 49% cho dự án.

Chuyên gia Eyler cho biết Trung Quốc có thể đưa ra các đề xuất hiệu quả dựa trên kinh nghiệm của chính nước này.

"Ở Trung Quốc, các nỗ lực giảm thiểu tác động được đề xuất thường được áp dụng cho các dự án cơ sở hạ tầng trong nước, và đã đến lúc Bắc Kinh thúc đẩy nhiều ý tưởng tốt hơn nữa cho các dự án cơ sở hạ tầng của mình ở nước ngoài", ông nói.

 

 

Khi Campuchia có nước, sẽ có mọi thứ

Tờ Phnom Penh Post đưa tin, tại một hội nghị được tổ chức hồi tháng 4/2024, Chủ tịch Viện Hàn lâm Hoàng gia Campuchia Sok Touch từng trình bày chi tiết về cách kênh đào Funan Techo mang lại lợi ích cho vương quốc này và giải thích rằng nó sẽ có rất ít hoặc không có tác động đến môi trường.

Ông Touch giải thích rằng Campuchia rất cần kênh đào để giảm chi phí xuất khẩu sản phẩm cao như hiện nay, cũng như để giảm chi phí vận chuyển bằng xe tải và đường sắt. Ông cũng lưu ý rằng điều này sẽ thu hút thêm đầu tư.

"Khi kênh đào Funan Techo hoàn thành, sẽ không còn lo ngại về nông nghiệp và trồng trọt dọc theo kênh đào vì khi chúng tôi [Campuchia] có nước, chúng tôi có mọi thứ", ông nói thêm.

Nhà nghiên cứu kinh tế Ky Sereyvath tại Học viện Hoàng gia Campuchia cũng nêu chi tiết nhiều lợi ích của kênh đào. Ông giải thích rằng khi đi vào hoạt động, kênh đào sẽ tiết kiệm thời gian vận chuyển hàng hóa, đồng thời giảm chi phí vận chuyển tới 300 USD cho mỗi container.

“Chi phí giảm 300 USD sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh cho Campuchia trên thị trường quốc tế. 300 USD này sẽ bù đắp cho các rào cản thuế quan của châu Âu và Mỹ”, ông nói.

Sereyvath cũng lưu ý rằng kênh đào Funan Techo sẽ giúp vận chuyển các sản phẩm nông nghiệp từ các tỉnh xung quanh Hồ Tonle Sap dễ dàng hơn, tiết kiệm thời gian và do đó đảm bảo sản phẩm đến tay người tiêu dùng tươi nhất có thể.

Ngoài ra, ông hình dung rằng kênh đào mới này cũng sẽ đóng vai trò như một hồ chứa, hấp thụ lượng nước mưa dư thừa từ khu vực xung quanh trong mùa mưa, đồng thời cung cấp nguồn nước ngọt cho người dân địa phương trong mùa khô.

SOURCE:

https://soha.vn/nghien-cuu-anh-trung-kenh-dao-funan-cua-campuchia-co-the-de-doa-cac-he-sinh-thai-mong-manh-198250117063642348.htm

 

 

Nhập cát từ Campuchia (Đào Tuấn)

 24/02/2025

Thủ tục nhập khẩu cát sông tự nhiên từ Campuchia

Hải Quan Việt Nam

Mời đọc Biên khảo của Hà Trung Liêm về Cát:

https://mekong-cuulong.blogspot.com/2016/11/cat-tac-quoc-tac-thoi-ai-by-lymha.html

 

Mặt hàng cát xây dựng, cát san lấp không thuộc danh mục hàng hoá cấm nhập khẩu và khi nhập khẩu không cần giấy phép nhập khẩu. (Ảnh minh họa)

 

Nghe qua tưởng chuyện đùa nhưng sự thật thì rất hài: nhiều khả năng – và cũng chẳng còn cách nào khác – là chúng ta phải nhập cát từ Campuchia. Nếu như không muốn chứng kiến những con đường cao tốc tắc tịt chỉ vì thiếu cát.

Mà cát ở đây là cát cờ át cát – cát san lấp í chứ chẳng phải cát vàng cát bạc gì.

Tháng 10 năm ngoái, một báo cáo của WWF nhận định việc gia tăng khai thác cát đang làm cạn kiệt nhanh chóng tài nguyên này. Báo cáo “dự” rằng với tốc khai thác 35-55 triệu m3/năm thì “trữ lượng cát (có thể được khai thác dưới lòng sông) chỉ còn tồn tại được khoảng một thập kỷ”. Nhưng, giờ thì báo động thiếu đã luôn và ngay rồi.

Cát, cũng như rừng vậy, cũng cần có thời gian để lắng. Chứ không như đất, cứ đào ra mà ăn được.

Xét ra, việc nhập cát Campuchia – nghe cũng cay – nhưng từ giờ trở đi thì lại đúng. Và nó càng đúng nếu như mấy năm gần đây Campuchia đã tạm thời cho xuất khẩu cát sang Việt Nam, ta phải tranh thủ nhập trước khi họ ngừng xuất để bảo vệ môi trường và phục vụ nhu cầu trong nước của họ (cũng như chúng ta đang phải cấm xuất khẩu cát xây dựng, cát san lấp).

Đấy là chưa kể nhập cát của Campuchia cũng không dễ, cũng đầy rủi ro, đầy “cò”, đầy bẫy giá rẻ.

Bởi khi vựa cát sông Mê Kông ở Đồng bằng sông Cửu Long đã cạn kiệt, khi các quốc gia đầu nguồn đã ngăn đập thủy điện, đã gìn giữ và khai thác cát sông thì cuối nguồn như nước ta chỉ còn… cặn!

Khi phần lớn các mỏ trữ lượng chỉ còn nhiều ở… trên giấy tờ báo cáo, thực tế đã bị bòn rút đến cạn kiệt; Khi các dòng sông đang bị các nhà thầu và chính quyền địa phương lùng sục, vào từng đoạn mỏ, dò từng khối cát để ưu tiên cho cao tốc; Khi cát tặc, chẳng đâu xa xôi, vào tận cửa ngõ thủ đô… thì không còn chỉ là chuyện thiếu cát, mà còn là chuyện mất đất (lúa), mất (nguồn) nước và có thể là… an ninh nguồn cát.

Hồi bác ‘Nghiêng’ đương chức, một trong những việc đúng nhất là lập tức đóng cửa rừng. Bởi đúng là với cách khai thác của chúng mình thì đến sa mạc cũng phải nhập cát thật.

Còn giờ, dường như cát cũng phải bảo tồn như bảo tồn gấu vậy.

https://baotiengdan.com/2025/02/24/nhap-cat-tu-campuchia/

Thủ tục nhập khẩu cát sông tự nhiên từ Campuchia

Hải Quan Việt Nam

Thông tin đơn vị gửi yêu cầu

Tên: Lê ngọc Định

Câu hỏi yêu cầu tư vấn - hỗ trợ

Lĩnh vực

TTHQ

Tiêu đề

Thủ tục nhập khẩu cát sông từ nhiên từ Campuchia

Câu hỏi

Xin chào Tổng cục Hải quan. Kính đề nghị Tổng cục có hướng dẫn về thủ tục nhập khẩu cát sông tự nhiên từ Campuchia về tiêu thụ trong nước (Mã A11).

Tôi có đọc hướng dẫn của Chi cục Hải quan cửa khẩu Thường Phước trả lời doanh nghiệp như sau: căn cứ pháp lý khoản 2, Điều 16 TT38/2015/TT-BTC, gồm các thủ tục:

Tờ khai hải quan.

Hóa đơn thương mại hoặc chứng từ có giá trị tương đương.

Giấy chứng nhận hợp quy, giấy công bố hợp quy và/hoặc thông báo tiếp nhận hồ sơ công bố hợp quy của Sở Xây dựng nơi doanh nghiệp đăng ký kinh doanh.

Giấy chứng nhận kiểm tra chất lượng do tổ chức chứng nhận được Bộ Xây dựng thừa nhận hoặc Sở Xây dựng tại địa phương nơi người nhập khẩu đăng ký kinh doanh hoặc địa phương có cửa khẩu nhập khẩu hàng hóa.

Chứng từ chứng minh doanh nghiệp đủ điều kiện nhập khẩu hàng hóa theo quy định của pháp luật (khi làm thủ tục nhập khẩu lô hàng đầu tiên).

Vậy khi doanh nghiệp làm thủ tục Hải quan để thông quan hàng hóa có cần phải có giấy chứng nhận công bố hợp quy và Giấy chứng nhận kiểm tra chất lượng không? Tôi đọc khoản 2, Điều 16 TT38/2015/TT-BTC không thấy 02 giấy tờ này.

Xin chân thành cám ơn sự hỗ trợ của quý cơ quan.

Nội dung tư vấn - hỗ trợ - trả lời

Đơn vị phụ trách

Văn bản liên quan

Nội dung trả lời:

Trả lời câu hỏi của bạn đọc, Bộ phận tư vấn của Ban Biên tập có ý kiến trao đổi như sau để bạn đọc tham khảo:

Về hồ sơ hải quan đối với hàng hóa nhập khẩu, đề nghị bạn đọc thực hiện theo quy định tại tại Khoản 2 Điều 16 Thông tư số 38/2015/TT-BTC ngày 25 tháng 3 năm 2015 của Bộ Tài chính, sửa đổi bổ sung tại Khoản 5 Điều 1 Thông tư sửa đổi bổ sung tại Khoản 5 Điều 1 Thông tư 39/2018/TT-BTC ngày 20 tháng 4 năm 2018 của Bộ Tài chính .

Ngoài ra, căn cứ Thông tư số 19/2019/TT-BXD ngày 31/12/2019 của Bộ Xây dựng, mặt hàng cát tự nhiên nhập khẩu thuộc Danh mục sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng nhóm 2  phải kiểm tra nhà nước về chất lượng.

- Khoản 3 Điều 1Nghị định số 74/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ (sửa đổi, bổ sung Nghị định 132/2008/NĐ-CP ngày 31/12/2008 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa) quy định :

" Đối với sản phẩm, hàng hóa nhóm 2 nhập khẩu, việc kiểm tra nhà nước về chất lượng hàng hóa được thực hiện thông qua việc xem xét hoạt động công bố hợp quy của người nhập khẩu. Việc công bố hợp quy được quy định chi tiết tại các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia tương ứng theo một trong các biện pháp sau:

a) Kết quả tự đánh giá sự phù hợp của tổ chức, cá nhân;

b) Kết quả chứng nhận, giám định của tổ chức chứng nhận, tổ chức giám định đã đăng ký hoặc được thừa nhận theo quy định của pháp luật;

c) Kết quả chứng nhận, giám định của tổ chức chứng nhận, tổ chức giám định được chỉ định theo quy định của pháp luật.”

- Điểm 3.1.1 Phần 3 Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng ban hành kèm theo Thông tư số 19/2019/TT-BXD ngày 31/12/2019 của Bộ Xây dựng  :

“ Các sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng phải được công bố hợp quy phù hợp với các quy định kỹ thuật nêu trong Phần 2 của Quy chuẩn này dựa trên kết quả chứng nhận hợp quy của Tổ chức chứng nhận hợp quy được Bộ Xây dựng chỉ định hoặc thừa nhận.”

Căn cứ Khoản 3 Điều 1 Nghị định số Nghị định số 74/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ và Điểm 3.1.1 Phần 3 Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng ban hành kèm theo Thông tư số 19/2019/TT-BXD ngày 31/12/2019 của Bộ Xây dựng:

+ Trường hợp thực hiện kiểm tra nhà nước về chất lượng dựa trên kết quà chứng nhận hợp quy của tổ chức chứng nhận hợp quy được thừa nhận thì người khai hải quan nộp bản đăng ký kiểm tra chất lượng hàng hóa nhập khẩu có xác nhận của cơ quan kiểm tra cho cơ quan hải quan để được thông quan hàng hóa.

+ Trường hợp thực hiện kiểm tra nhà nước về chất lượng dựa trên kết chứng nhận hợp quy của tổ chức chứng nhận hợp quy được chỉ định thì người khai hải quan nộp Thông báo kết quả kiểm tra nhà nước về chất lượng cho cơ quan hải quan để được thông quan hàng hóa.”

Đề nghị bạn đọc tham khảo các quy định nêu trên để thực hiện. Trường hợp phát sinh vướng mắc, đề nghị Công ty liên hệ Chi cục Hải quan nơi đăng ký tờ khai để được hướng dẫn cụ thể.

Bạn đọc có thể tìm nội dung văn bản đã nêu ở mục VĂN BẢN PHÁP LUẬT trên Cổng thông tin điện tử Hải quan theo địa chỉ http://www.customs.gov.vn..

Bộ phận tư vấn của Ban biên tập thông báo để bạn đọc biết.

Trân trọng./

Tư vấn thủ tục hải quan

SOURCE:

https://www.baoquocdan.org/2025/02/nhap-cat-tu-campuchia.html

 

Mekong Dam Monitor (Update for February 23-March 2, 2025)

 

Update for February 23-March 2 Notable changes on the Mekong in the last week. Visit the Monitor home for more, including Burmese, 中文, Khmer, ພາສາລາວ, ไทย, and Tiếng Việt translation.

SPOTLIGHT Significant releases from China's large dams push river to higher-than-normal levels Sustained large releases from China’s Xiaowan and Nuozhadu Dams are causing the river to run at levels 1-2 meters higher than normal along the Thai-Lao border. The two graphs illustrate  the sudden spike in river level occurring during the last days of February, corresponding toabout 900 million cubic meters of water releases from China’s dams. Under normal dry season conditions, the river level does not spike in a manner seen on the graphs. At this time of year, the river level should gradually decrease over the next six weeks. Sudden spikes in river level, particularly those which run for sustained periods at higher levels, can be devastating for the river’s ecological processes and for the communities who depend on the river.

Where is the water? Last week, dams throughout the basin released a significant cumulative total of 1.6 billion cubic meters of water. Significant releases came from Xiaowan (PRC, 749 million cubic meters), Nuozhadu (PRC, 164 million cubic meters), and Thuen Hinboun Expansion (LAO, 199 million cubic meters). Dry season water releases generate hydropower but also artificially raise the level of the river.

Reservoir Storage Over Time

River Levels River levels throughout the basin are now about one meter higher than normal.

Chiang Saen Gauge Stung Treng Gauge

Weather & Wetness While the headwaters of the Mekong in China are excessively wet (blue), most of the lower Mekong region is experiencing intensifying drought (red). Dry season irrigation activities in the Mekong Delta are creating slightly above average wetness anomalies in Vietnam’s delta. Temperatures in the Mekong basin were about average overall, with slightly above-average temperatures in the northern portion of the basin and slightly below average temperatures in the lower basin.

Sanakham Dam Sparks Fear and Anguish Along the Thai-Lao Border (Author: Tom Fawthrop - Translator: Tâm Bình)

 Một dự án đập gây nỗi lo sợ từ lâu ở phía biên giới Lào đang được tiến hành, bất chấp sự phản đối của cư dân địa phương.

Tom Fawthrop

The Diplomat, 14.02.2025

[Bản tiếng Việt của Tâm Bình]

18/02/2025

Song ngữ Việt Anh

Một cuộc biểu tình phản đối đập tại trường Mekong, tỉnh Chiang Khong, Thái Lan.

[Nguồn: Nhóm Bảo Tồn Chiang Khong]

 

Tại huyện Chiang Khan, một thị trấn du lịch đẹp như tranh của Thái Lan giáp với sông Mekong, sang năm mới đã mang đến những điềm báo ảm đạm về một dự án thủy điện dự kiến ​​sẽ được xây bên phía nước láng giềng Lào chỉ cách đó 2 km.

Thanusilp Inda, người đứng đầu làng Ban Klang ở huyện Chiang Khan, đã bày tỏ sự lo lắng về tương lai. “Đập Sanakham sẽ là một thảm họa đối với hệ sinh thái và cá, nó sẽ gây ra lũ lụt tồi tệ hơn”, ông nói với tờ Diplomat.

Ngay trước Giáng sinh, Văn phòng Tài nguyên nước Quốc gia (ONWR) của chính phủ Thái Lan thuộc Văn phòng Thủ tướng đã thông báo rằng quá trình tham vấn của Ủy ban Sông Mekong MRC sẽ diễn ra, bất chấp cảnh báo từ Ủy ban Nhân quyền Thái Lan (THRC) yêu cầu phải thận trọng.

Trong một bức thư gửi cho Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra vào tháng 11 năm 2024, THRC đã khuyến cáo không nên hành động vội vàng cho đến khi hoàn thành đánh giá kỹ lưỡng về tác động xuyên biên giới đối với người dân Thái Lan và sinh kế của họ.

Báo cáo nêu ra nhiều tác động, bao gồm lũ lụt và xói mòn bờ sông, sẽ gây thiệt hại cho hai địa điểm du lịch quan trọng ở Thái Lan: Kaeng Khut Khu ở huyện Chiang Khan và Phan Khot Saen ở tỉnh Nong Khai.

 

Toàn cảnh biên giới Lào-Thái Lan, nhìn từ phía Thái Lan qua sông Mekong đến Lào.

[Ảnh của Tom Fawthrop]

 

Dự án đập thủy điện Sanakham công suất 684 MW trên sông Mekong, gần biên giới Thái Lan-Lào tại huyện Chiang Khan, tỉnh Loei, với tổn phí khoảng 2,07 tỷ đô la. Nếu hoàn thành, đập sẽ tác động trực tiếp đến 3 trong số 8 tỉnh của Thái Lan giáp sông Mekong.

Ủy ban sông Mekong MRC liệt kê đây là đập thủy điện thứ sáu ở hạ lưu sông Mekong do chính phủ Lào đề xuất. Hai trong số sáu dự án đã hoàn tất và hiện đang hoạt động phát điện [ *ghi chú của người dịch: Xayaburi và Don Sahong ] và dự án thứ ba, đập Luang Prabang, đang được xây dựng.

Chính phủ Lào đang phải gánh khoản nợ khổng lồ tuyên bố rằng việc xây dựng đập của họ sẽ thúc đẩy nền kinh tế bằng cách xác định Lào là một “bình phát điện của khu vực”, bán điện sang các nước láng giềng.

Tuy nhiên, các nhà khoa học và chuyên gia về nghề cá sông Mekong cho biết các con đập sẽ ngăn chặn dòng chảy tự nhiên của dòng sông, làm suy yếu sự đa dạng sinh học phong phú của nó.

 

Bản đồ các đập dòng chính trên sông Mekong đang hoạt động (màu đỏ) và đang được quy hoạch (màu vàng). 

[ Nguồn: International Rivers]

 

Thái Lan đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ hầu hết các con đập trên dòng chính hạ lưu sông Mekong. (Riêng Trung Quốc đã hoàn thành 12 con đập trên sông Lan Thương, là khúc thượng nguồn sông Lancang-Mekong.)

Gulf Energy là nhà đầu tư lớn của Thái Lan vào các đập Sanakham và Pak Beng trong hạ lưu sông Mekong, công ty này liên doanh với Datang Overseas Investment của Trung Quốc.

Các Xã hội dân sự đấu tranh giành tiếng nói

Vào ngày 21 tháng 1, 2025 chính phủ Thái Lan đã tổ chức vòng tham vấn thứ ba theo thủ tục PNPCA của Ủy ban sông Mekong. Tại khách sạn Sunee ở Ubon Ratchathani, các tổ chức phi chính phủ và xã hội dân sự với quan điểm bảo vệ môi sinh đã xung đột với nhóm lợi ích của chính phủ Thái Lan trong việc khai thác tài nguyên nước của sông Mekong. 

Các nhóm Ubon Flood Watch và Mekong River Network (MRN) đã đặt phòng tại cùng một khách sạn, với hy vọng tổ chức được một diễn đàn song song. Các quan chức chính phủ Thái không chấp nhận cuộc cạnh tranh này và đã ra lệnh cho ban quản lý khách sạn hủy đặt phòng của MRN cho diễn đàn về đập Sanakham.

Giáo sư Kanokwan Manorom, giám đốc Trung tâm nghiên cứu xã hội Tiểu vùng Sông Mekong Mở rộng (GMS) tại Đại học Ubon Ratchathani, đã tham dự diễn đàn ONWR. Bà nhận thấy sự thiếu sót các dữ liệu cụ thể và rất hời hợt khi đề cập tới tác động môi trường đối với người dân Thái Lan.

Như Manorom đã nói với Transborder News, “Đập Sanakham sẽ gây ra những tác động nghiêm trọng đến thủy văn, sinh thái, xã hội, kinh tế, văn hóa và sinh kế”. Ngoài ra, bà lưu ý rằng “68 ngôi làng ở tỉnh Loei và 47 ngôi làng ở tỉnh Nong Khai, với dân số 70.000 người, sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất vì chúng nằm trong vòng bán kính 15 km vùng dự án. Nhưng điều này đã không được diễn đàn ONWR làm rõ và minh bạch”.

Cả Văn phòng Tài nguyên nước Quốc gia / ONWR và Gulf Energy đều không trả lời yêu cầu bình luận từ tạp chí The Diplomat.

Sau khi diễn đàn xã hội dân sự song song bị hủy bỏ, khoảng 200 nhà hoạt động từ tỉnh Ubon Ratchathani đã tổ chức một cuộc biểu tình ôn hòa bên trong khách sạn, mặc áo sơ mi xanh và mang theo những tấm biểu ngữ với nội dung như “Ngưng xây đập sông Mekong” và “Ngưng tham vấn giả tạo”.

 

Một cuộc biểu tình phản đối xây đập bên ngoài trường Mekong ở Chiang Khong, bên bờ Thái Lan của sông Mekong. 

 [ Nguồn: Nhóm Bảo tồn Chiang Khong. ]

 

Brian Eyler, một chuyên gia về các vấn đề nước xuyên biên giới trong khu vực sông Mekong tại Trung tâm Stimson có trụ sở tại Hoa Kỳ, đã nói với The Diplomat, “Tôi e rằng quá trình tham vấn này có vẻ như là quá vội vã với kết quả tiêu cực, vì vậy ONWR của chính phủ Thái Lan có nghĩa vụ phải thực hiện một quá trình tham vấn được cân nhắc kỹ lưỡng hơn”.

Diễn đàn ONWR thứ tư và cũng là cuối cùng được lên lịch tại Bueng Kan vào ngày 14 tháng 2, sẽ mở đường cho các Diễn đàn những bên liên quan trong khu vực của Ủy ban sông Mekong / MRC. Tuy nhiên, các tổ chức phi chính phủ than phiền rằng tất cả các diễn đàn này đều hạn chế tranh luận và không cho phép đặt câu hỏi về lý do tại sao cần có con đập này, ai được hưởng lợi và liệu dự án có nên bị hủy bỏ hay không.

 

Di sản đập thủy điện Xayaburi

Nhiều người phản đối con đập mới Sanakham, họ chỉ ra sự thiệt hại do đập Xayaburi đã gây ra ở Lào kể từ khi bắt đầu hoạt động vào năm 2019. Đập nằm cách biên giới Lào-Thái khoảng 200 km về phía thượng nguồn tại huyện Chiang Khan.

Người đứng đầu Nhóm ngư dân huyện Chiang Khan, Prayoon Saen-ae, nói với The Diplomat, “Khi Xayaburi vận hành [năm 2019], chúng tôi đã phải chịu những tác động rất lớn. Sự lên xuống thất thường của mực nước, những biến động đã gây ra sự hỗn loạn cho các loài cá”.

Channarong Wongla, một người đứng đầu Nhóm bảo tồn Rak Chiang Khan (“Yêu Chiang Khan”), nhớ lại, “Chúng tôi từng có hơn 100 loài cá. Bây giờ, trong sáu năm qua, số lượng loài cá đã giảm xuống còn 20 loài”.

 

Đập Xayaburi được hoàn thành vào năm 2019.

[ Ảnh do Công ty Thủy điện Pöyry cung cấp]

 

Đập Xayaburi công suất 1.285 MW là con đập dòng chính đầu tiên được xây dựng ở hạ lưu sông Mekong, với chi phí 4,5 tỷ đô la. Đập được tài trợ bởi bốn ngân hàng lớn của Thái Lan và 95 % lượng điện được xuất cảng sang Thái Lan kể từ khi bắt đầu hoạt động. 

Channarong thúc giục diễn đàn do ONWR tổ chức tại huyện Chiang Khan: “Chúng ta phải có báo cáo đầy đủ về tác động của đập Xayaburi đối với người dân Thái Lan và nếp sống của họ trước khi chúng ta xem xét tới một con đập mới”. Ông không nhận được bất kỳ câu trả lời nào.

Cả Ủy ban sông Mekong quốc gia Thái Lan (TNMC) và ONWR đều chưa bao giờ kêu gọi đánh giá độc lập về thiệt hại do đập Xayaburi gây ra.

Tuy nhiên, chúng ta biết rằng tác động của nước đọng (backwater impact) đã gây ra quá nhiều xói mòn bờ sông xung quanh Khu Di sản Thế giới Luang Prabang đến mức cần phải có một dự án phục hồi do Ngân hàng Thế giới tài trợ theo yêu cầu của UNESCO.

 

Người nghèo Thái liệu có thể ngăn cản kế hoạch của giới chức năng lượng ở Bangkok?

Đáp lại những lời chỉ trích, Chính phủ Thái và các nhà phát triển đập đã bảo vệ việc đầu tư vào các đập trên sông Mekong như một phần của “Chính sách Carbon thấp / Low Carbon Policy”, nhằm cung cấp các giải pháp thay thế “xanh và sạch” cho nhiên liệu hóa thạch.

Kế hoạch năng lượng quốc gia (NEP) của Thái Lan, một bản thiết kế cho chiến lược năng lượng của đất nước từ năm 2023-2037, tuyên bố mục tiêu chính của kế hoạch là tăng cường sử dụng năng lượng sạch, tái tạo và mở rộng năng lượng mặt trời và năng lượng gió.

Nhưng dù năng lượng mặt trời ngày càng tăng, Thái Lan vẫn sẽ mua thêm nhiều kilowatt từ các đập sông Mekong như một thành phần chính trong hỗn hợp năng lượng của đất nước.

Tuy nhiên, việc chính phủ Thái bảo vệ thủy điện như một nguồn “năng lượng tái tạo sạch” đang bị thách thức bởi nghiên cứu về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc cho thấy các đập lớn cũng thải ra khí Methane có hại không kém. [*ghi chú của người dịch: Khí Methane là nguyên nhân gây ra khoảng 30% sự gia tăng nhiệt độ hâm nóng toàn cầu hiện nay.]  Tại COP29, hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc vào năm 2024, 159 quốc gia đã ký vào Cam kết khí Methane toàn cầu. Duy có Thái Lan và Lào đã từ chối tham gia.

Các quyết định về chính sách năng lượng của Thái Lan – bao gồm cả việc hỗ trợ các dự án thủy điện ở Lào – được đưa ra bởi một nhóm nhỏ các bộ trưởng chính phủ, các nhà đầu tư tư nhân giàu có và các nhà chuyên gia năng lượng.

Nikkei Asia Review đã mô tả Sarath Ratanavadi, Tổng giám đốc điều hành của Gulf Energy, là một doanh nhân thành đạt được mệnh danh là “ông vua năng lượng” của Thái Lan. Theo Forbes, ông ta có tài sản trị giá 14,4 tỷ đô la. Công ty của ông là nhà đầu tư chính vào cả hai đập Sanakham và đập Pak Beng.

Những người đánh cá nghèo và nông dân thu nhập thấp của Thái Lan có cơ hội nào để tác động đến việc ra quyết định về một con đập có thể gây thiệt hại cho mùa màng, làm giảm sản lượng đánh bắt cá và làm suy kiệt sinh kế của họ?

 

Các con đập ở thượng nguồn đã làm giảm đáng kể lượng cá đánh bắt được, buộc nhiều ngư dân phải tìm việc làm ở thị trấn.  

[Photo by Tom Fawthrop]

 

Brian Eyler, tác giả của “Những ngày cuối cùng của dòng sông Mekong hùng vĩ”, thừa nhận rằng cuộc đấu tranh chống đập Sanakham là một cuộc ganh đua rất không cân sức. “Đây thực sự là câu chuyện David đấu với Goliath, nhưng chúng ta đều biết câu chuyện này đòi hỏi lòng dũng cảm, sự thách thức và sức mạnh của kẻ yếu. Dù có công bằng hay không, thì đây vẫn là cuộc chiến xứng đáng để đấu tranh”.

Brian nói thêm, “Không thể có lợi ích thống nhất của Thái Lan [quốc gia] đối với con đập này hay bất kỳ con đập nào, nơi có những khác biệt và xung đột lợi ích”.

Trang web của Gulf Energy chỉ ra một giải pháp khả thi để tránh xung đột. Nhà cung cấp năng lượng lớn nhất của Thái Lan tuyên bố “Gulf Energy là công ty dẫn đầu trong lĩnh vực năng lượng mặt trời”. Công ty này nắm giữ trực tiếp cổ phần tại các trang trại năng lượng mặt trời và gió ở Việt Nam, với tổng công suất là 245,8 MW. Họ cũng nắm giữ 50% cổ phần trong một dự án năng lượng mặt trời tại Borkum Riffgrund, Đức với công suất là 464,8 MW.

Tại sao không thay thế các kế hoạch xây dựng đập sông Mekong bằng năng lượng mặt trời và năng lượng gió an toàn hơn và tiết kiệm chi phí hơn nhiều? Các nguồn năng lượng này đã đi vào hoạt động tại Thái, với tổng công suất là 600 kilowatt cho đến nay. Con số này vô cùng gần với công suất 684 KW dự kiến ​​từ đập Sanakham, nhưng không có tất cả các rủi ro và xung đột đi kèm với thủy điện.

Giáo sư danh dự về Địa lý Nhân văn Tiến sĩ Philip Hirsch đã kết luận sau 40 năm nghiên cứu về sông Mekong rằng “Các đập lớn đã lỗi thời. Có rất nhiều lựa chọn cho năng lượng thay thế rẻ hơn. Không có lý do gì để xây dựng một con đập trên sông Mekong hay bất kỳ con sông nào ngày nay”.

Nhưng Premrudee Daoroung, điều phối viên của Dự án Sevana Mekong về Văn hóa và Môi trường, không lạc quan rằng các lập luận và phân tích hợp lý sẽ giành chiến thắng. Theo bà, “Có quá đủ khoa học và trí tuệ để chứng minh thiệt hại nghiêm trọng từ những tác động xuyên biên giới này, nhưng lại không đủ ý chí chính trị để áp dụng khoa học nhằm ngăn chặn các con đập”.

Tom Fawthrop

The Diplomat, 14.02.2025

[Bản tiếng Việt của Tâm Bình]

 

 PLEASE CLICK "READ MORE" TO READ ORIGINAL ARTICLE