Sunday, October 31, 2021

CÁC PHÚC TRÌNH MỚI CHO THẤY CÁC ĐẬP ‘GÂY ÁP LỰC’ TRÊN THỦY SẢN SÔNG MEKONG Ở CAMBODIA

(New Reports Point to Dams 'Stressing' Cambodia's Mekong River Fisheries)

 

Sun Narin – Bình Yên Đông lược dịch

VOA Khmer – October 23, 2021

 


Trong hình chụp ngày 20 tháng 6 năm 2016, một thuyền đánh cá đi ngang nơi xây cất đập Don Sahong ở gần biên giới Cambodia-Lào ở làng Preah Romkel, tỉnh Stung Treng, đông bắc Phnom Penh, Cambodia.

Phnom Penh, Cambodia – Kong Kim, một ngư dân ở đông bắc Cambodia, lo ngại cho 5 nắm sắp tới.

“Tôi lo ngại sẽ không còn cá trong tương lai,” một ngư dân 62 tuổi nói với VOA Khmer hồi đầu tuần nầy.  “Hiện nay, cá càng ngày càng ít.”

Ông từng đánh cá sông Mekong cho gia đình và bắt đủ cá để bán, ông nói, nhưng ngày nay ông chỉ được 1 hay 2 kg cá nơi ông thường đánh cá trong tỉnh Kratie ở Cambodia.  “Trong 2 năm qua, cá đã giảm, và người dân đánh cá ở gần nhà không thể bắt được 1 con.”

“Từ khi có các đập thủy điện, dòng nước trong mùa khô đã thay đổi,” người cha có 7 con nói.  “Nay, ngay trong mùa khô, nước cũng dâng lên.”

Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)) – một tổ chức liên chánh phủ gồm có Cambodia, Lào, Thái Lan và Việt Nam – đã thực hiện 2 nghiên cứu mới phù hợp với những quan sát của Kong Kim.

Những phúc trình nầy xem xét ảnh hưởng của những tấn công của con người và môi trường ở hạ lưu vực sông Mekong, nơi ngư dân Cambodia như Kong Kim nói số cá họ đánh được đã giảm trong những năm gần đây.

Các nhóm môi trường từ lâu đã chỉ trích viêc xây cất nhanh chóng các đập thủy điện lớn dọc theo sông Mekong, gần đây nhất là đập Luang Prabang có công suất 1.460 MW.

Các đập, những nhà môi trường nói, đã làm xáo trộn văn hóa của các cộng đồng sống ven sông, làm giảm số cá và, gần đây hơn, ngăn chận phù sa, khiến cho nước trong ở nhiều nơi trong Mekong.  Dòng phù sa theo mùa rất quan trọng để duy trì độ phì nhiêu của đất canh tác ở gần sông.

 


Đánh bắt quá mức và suy thoái nơi cư trú do dân số tăng trưởng nhanh chóng, phát triển hạ tầng cơ sở và thay đổi khí hậu, theo tuyên bố của MRC hôm Thứ Ba, “đang gây áp lực lên thủy sản ở hạ lưu vực Mekong trong khi những thay đổi của các hệ sinh thái ở dưới nước của lưu vực đang ảnh hưởng các điều kiện xã hội.”

Các phúc trình, Tình trạng và Chiều hướng của tính Đa dạng và Phong phú của Cá ở Hạ Lưu vực Mekong 2007-2018 và Theo dõi Ảnh hưởng Xã hội và Đánh giá tính Dễ Tổn thương 2018, cho thấy rằng các gia đình tiếp tục dựa vào nguồn nước “càng ngày càng bị áp lực.”

“Những nghiên cứu nầy làm nổi bật tầm quan trọng của việc phát triển có trách nhiệm, cân bằng quyền lợi quốc gia và khu vực, và hợp tác khu vực mạnh mẽ hơn để bảo vệ nước của sông Mekong và các tài nguyên liên hệ,” An Pich Hatda, giám đốc điều hành của Văn phòng MRC, nói.

Ủy hội đang thúc giục các chánh phủ của 4 quốc gia thành viên tăng cường luật thủy sản quốc gia và đề nghị kết hợp các kế hoạch quản lý sông để đối phó với những rủi ro của việc phát triển thủy điện đang gia tăng.

Seum Noeun, 42 tuổi, đánh cá trong sông Mekong ở làng Koh Dambang trong huyện Sambo, tỉnh Kratie, nói mực nước đã thay đổi quá nhiều và ảnh hưởng đến việc trứng cá nở.

“Trong 5 năm qua, số cá đã giảm gần ½,” Seum Nouen nói, ông cũng trồng lúa và nuôi gà và heo.  Nay ông chỉ bắt được từ 1 đến 3 kg cá mỗi ngày.  Năm năm trước, ông nói, ông có thể bắt được khoảng 6 kg cá mỗi ngày.

“Khi nước cao, cá đi để trứng, nhưng khi nước rút ngay lập tức, trứng cá sẽ chết,” ông nói với VOA Khmer hồi đầu tuần.

“Nếu không có cá, tôi không thể hỗ trợ việc học của các con,” người cha của 3 đứa con gái, 2 đứa đang đi học – cấp 2 và 3 – và đứa con 3 tuổi ở nhà.

Cách đây không lâu, ông có thể bắt đủ cá để bán được 2,5 đến 5 USD mỗi ngày.  Theo Ngân hàng Thế giới, thu nhập mỗi đầu người hàng năm trung bình ở Cambodia là 1.512,73 USD trong năm 2020.

Sinh kế của 60 triệu người lệ thuộc trực tiếp vào sông Mekong dài 4.350 km, theo New Agriculturist.  Trong năm 2015, MRC đánh giá thủy sản của sông là 17 tỉ USD.  Là một nguồn thực phẩm, sông “chạm vào đời sống của trên 300 triệu người” theo Quỹ Đời sống Hoang dã Thế giới (WWF).  Bất cứ việc kiểm soát dòng chảy của sông nào, chẳng hạn như đập, có tiềm năng ảnh hưởng đến hàng triệu đời sống.

Om Savath, giám đốc điều hành của Toán Liên Hiệp Hành động Thủy sàn,  một tổ chức phi chánh phủ ở Phnom Penh, nói các phúc trình của MRC phản ánh lo ngại kéo dài của ông về con số đập gia tăng trên sông Mekong.

“Trong năm 2019, 2020 và 2021, chúng ta đã thấy ảnh hưởng (của đập), nhất là dòng chảy từ Mekong vào Tonle Sap, đã thấy đổi rất lớn, ảnh hưởng đến cá ở Mekong và Tonle Sap,” ông nói, thêm rằng nước chảy từ Mekong vào Tonle Sap, hồ nước ngọt lớn nhất Đông Nam Á.

Vào tháng 8 năm rồi, chánh quyền báo cáo mực nước thấp nhất kỷ lục trong lưu vực Mekong trong năm thứ hai liên tiếp.

Ở Cambodia, Ủy hội nói rằng hồ Tonle Sap, dựa vào dòng chảy ngược từ sông Mekong trong mùa mưa, đã có dòng chảy thấp nhất từ năm 1997.  Hồ là một nguồn cá quan trọng: Nó là nguồn của trên 70% chất đạm ở Cambodia, và cung cấp sinh kế cho hàng triệu người Cambodia.

Cambodia vừa hoàn tất 1 đập khác trên một phụ lưu của Mekong, Hạ Sesan II, và một đập lớn trên dòng chánh, Sambor, trong giai đoạn quy hoạch.

Kol Vathana, tổng thư ký của Ủy ban Mekong Quốc gia Cambodia, nói với VOA Khmer rằng các phúc trình của MRC đòi hòi một “thỏa thuận chung” từ 4 quốc gia thành viên trước khi công bố.

Ông nói tất cả các quốc gia thành viên MRC cần phối hợp để giữ cho ảnh hưởng tiêu cực của đập ở mức tối thiểu vì không có quốc gia nào có quyền ngăn cấm việc xây cất đập của quốc gia khác.

Lào đang xây 2 đập gây tranh cãi, Don Sahong và Xayaburi, trong khi chuẩn bị cho đập thứ ba, dự án Pak Beng trị giá 2,3 tỉ USD.

Trung Hoa đã xây 8 đập trên sông, và trên 20 đập khác đang được xây cất hay dự trù ở Yunnan (Vân Nam), Tibet (Tây Tạng) và Qinghai (Thanh Hải), theo International Rivers (Sông ngòi Quốc tế), một NGO có trụ sở ở Oakland, California.

HÀNH ĐỘNG NGAY BÂY GIỜ ĐỂ CỨU MEKONG

 (Act now to save Mekong)

Editorial – Bình Yên Đông lược dịch

Bangkok Post – 26 October 2021

 


Hình chụp ngày 31 tháng 5 năm 2016 cho thấy công nhân nhặt đá cuội ở nơi khai thác cát dọc theo sông Mekong ở Vientiane.  Từng viên đá, từng xe tải, khúc sông Mekong ở Lào đang được khai thác cát để làm bê tông – một món hàng hóa đang được ngấu nghiến bởi sự bùng nổ xây cất do Trung Hoa cầm đầu ở thủ đô.  Nhưng đào lổ trong lòng sông cũng gây thiệt hại cho thủy lộ quan trọng nuôi sống hàng trăm ngàn ngư dân và nông dân trong quốc gia nghèo khó. [Ảnh: AFP]

 

Tuần qua, Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)) công bố 2 phúc trình, một lần nữa, nhấn mạnh đến những đe dọa hiện hữu đối với sông Mekong.  Các phúc trình, có tựa đề “Tình trạng và Chiều hướng của tính Đa dạng và Phong phú của Cá trong Lưu vực sông Mekong trong 2007-2018” (Status and Trends of Fish Abundance and Diversity in the Lower Mekong Basin during 2007-2018 (FADM)) và “Theo dõi Ảnh hưởng Xã hội và Đánh giá tính Dễ tổn thương 2018” (Social Impact Monitoring and Vulnerability Assessment 2018 (SIMVA)), là những nghiên cứu ảnh hưởng môi trường và xã hội tổng thể đầu tiên của sông được thực hiện bởi MRC, một tổ chức liên chánh phủ được thành lập vào năm 1995 để khuyến khích hợp tác khu vực dọc theo Hạ Lưu vực Mekong (Lower Mekong Basin (LMB)).  Mặc dù trong quá khứ, MRC được xem như một cơ cấu không có răng, nhưng gần đây, nó trở nên lớn tiếng hơn trong việc chỉ trích các dự án phát triển khác nhau dọc theo sông.

FADM, dựa trên dữ kiện thu thập ở 25 trạm thủy học trong 4 quốc gia từ năm 2007 đến 2018, cho thấy rằng hầu hết các cộng đồng dựa vào việc đánh cá dọc theo LMB đã báo cáo sự sụt giảm trong số cá đánh được.  Ở Lào và Việt Nam, phúc trình cho thấy, mức cá đánh được đã giảm ở 2 trong 4 và 3 trong 5 trạm được khảo sát, theo thứ tự.

Trong khi đó, SIMVA cho thấy lũ lụt đã trở nên thường xuyên hơn dọc theo sông, mà phúc trình nói là do sự kết hợp của thay đổi khí hậu và các yếu tố khác, gồm có phát triển hạ tầng cơ sở.  Đáng chú ý là 80% tai họa được báo cáo dọc theo LMB – kể cả lũ lụt và sạt lở - xảy ra trong lãnh thổ Thái.

Sau khi các phúc trình được công bố, MRC thúc giục các quốc gia nên soạn thảo một”kế hoạch quản lý sông kết hợp để đối phó với những rủi ro của việc phát triển thủy điện gia tăng”.

Cảnh báo phản ánh việc thiếu hành động tập thể để đối phó với đe dọa của sông Mekong, đó là ngăn đập trên dòng chảy của nó.  Trong thập niên qua, Trung Hoa đã hoàn tất 11 dự án, với 1 dự án đang còn xây cất.  Thêm nhiều đập khác được dự trù dọc theo phần hạ lưu của Mekong, với 2 đập sẽ được xây ở Lào – điện ở 2 đập nầy sẽ được bán cho Thái Lan.

Thật vậy, việc phát triển dọc theo Mekong đã được thực hiện một cách tự do, với các quốc gia dùng chủ quyền để biện minh cho các dự án mặc dù có những than phiền liên tục của các cộng đồng bị ảnh hưởng môi trường.  Vì thế, các phúc trình được công bố rất đúng lúc, chỉ 1 tuần trước Thượng đỉnh ASEAN và COP26 ở Glasgow.

Mặc dù ASEAN đang đối phó với tình hình ở Myanmar, cũng như đang nằm giữa trận đánh địa chánh trị của các siêu cường, nó phải nắm lấy cơ hội để thành công.  Từ tháng 8, khối đã phối hợp với MRC để phát động Đối thoại An ninh Nước (Water Security Dialogue), một diễn đàn qua đó các quốc gia duyên hà và các quốc gia khác có thể chia sẻ kiến thức về quản lý nước – những bài học có thể được dùng để bảo vệ Mekong.  Các phúc trình có thể là chất xúc tác để ASEAN thiết lập việc quản lý nước chung giữa các quốc gia duyên hà, với MRC và ASEAN là trọng điểm.  Các quốc gia đã được phép khai thác sông quá lâu và sông cần một cơ chế khu vực đáng tin cậy – với xã hội dân sự ở trung tâm – để sống còn.

Tại COP26 ở Glasgow, hy vọng các chánh phủ và các tổ chức quốc tế sẽ bắt đầu đối phó nghiêm chỉnh các vấn đề chung quanh các đập thủy điện.  Mặc dù các đập thủy điện có thể giúp làm giảm lượng phóng thích toàn cầu, các phúc trình của MRC cho thấy một hình ảnh khác rằng việc phát triển năng lượng sạch cũng có thể mang đến rủi ro môi trường.  Thế giới cần giám sát tốt hơn để đối phó với những rủi ro xã hội và môi trường liên quan đến các dự án năng lượng tái tạo.

Sunday, October 24, 2021

ĐẬP DO TRUNG HOA TÀI TRỢ Ở CAMBODIA HỦY HOẠI SINH KẾ CỦA HÀNG CHỤC NGÀN: PHÚC TRÌNH


(China-financed Cambodia dam destroyed livelihoods of tens of thousands: Report)

 

AFP, Phnom Penh – Bình Yên Đông lược dịch

AlarabiyaNews – 10 August 2021

Toàn cảnh của đập thủy điện Hạ Sesan 2 có công suất 400 MW trong lễ khánh thành trong tỉnh Stung Treng. [Ảnh: AFP]

 

Một đập khổng lồ do Trung Hoa tài trợ ở Cambodia đã “cuốn trôi sinh kế” của hàng chục ngàn dân làng trong khi không sản xuất đủ năng lượng được hứa hẹn, Human Rights Watch (HRW) (Theo dõi Nhân Quyền) cho biết hôm Thứ Ba.

Đập Hạ Sesan 2 có công suất 400 MW ở vùng đông bắc của vương quốc đã châm ngòi viêc tranh cãi rất lâu trước khi được phát động trong tháng 12 năm 2018.

Các chuyên viên thủy sản đã cảnh báo rằng việc ngăn đập ở hợp lưu của Sesan và Srepok – 2 phụ lưu quan trọng của sông Mekong giàu tài nguyên – sẽ đe dọa số cá rất cần cho hàng triệu người sống dọc theo các đồng lụt của Mekong.  Hàng chục ngàn dân làng sống ở thượng và hạ lưu đã mất nhiều thu nhập, HRW cho biết trong một phúc trình hôm Thứ Ba, trích các cuộc phỏng vấn được thực hiện trong 2 năm với khoảng 60 người từ các cộng đồng khác nhau.

“Đập Hạ Sesan 2 đã cuốn trôi sinh kế của người bản địa và các công đồng sắc tộc thiểu số mà trước đây sống tập thể và gần như tự túc bằng việc đánh cá, đi rừng và canh tác,” John Sifton, giám đốc vận động và tác giả của phúc trình, nói hôm Thứ Ba.

“Giới chức Cambodia cần phải tái xét nhanh chóng việc bồi thường, tái định cư và các phương pháp phục hồi sinh kế của dự án.”

“Không còn nghi ngờ gì nữa là (đập) đã đóng góp đáng kể vào các vấn đề lớn hơn mà Mekong đang đối mặt hiện nay,” Brian Eyler, chuyên viên nước và năng lượng Mekong, nói trong lúc thêm rằng cần có thêm nghiên cứu về những mất mát thật sự.

Chánh phủ đã tiến hành dự án – liên quan đến việc tái định cư khoảng 5.000 người – với hy vọng để sản xuất khoảng 1/6 số điện Cambodia cần mỗi năm như nhà xây cất China Huaneng Group (Tổ hợp Huaneng Trung Hoa) hứa hẹn.

Nhưng mức sản xuất “có lẽ thấp hơn nhiều, chỉ có 1/3 mức được hứa hẹn,” phúc trình nói.

Phát ngôn viên chánh phủ Phay Siphan bảo vệ đập, nói nó cung cấp “ảnh hưởng tích cực nhất” và rằng dân làng được tái định cư có nhà mới, đất canh tác và điện.

“Những cáo buộc vô lý, chúng không nhìn vào kinh nghiệm của Cambodia… và vị trí mới thì tốt hơn nơi cũ,” Phay Siphan nói, thêm rằng chánh phủ sẽ tiếp tục theo dõi ảnh hưởng đối với các làng ở chung quanh.

Đập, có trị giá 780 triệu USD, là một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường, một ảo tưởng hạ tầng cơ sở khổng lồ trị giá 1.000 tỉ USD cho các dự án đường biển, đường sắt và đường bộ trên khắp Á, Phi, và Âu Châu.

Kế hoạch, một dấu hiện của các nỗ lực của Beijing (Bắc Kinh) để nới rộng ảnh hưởng kinh tế trên khắp thế giới, đã bị chỉ trích rộng rãi vì đã chất gánh nợ không thể đãm đương lên các quốc gia nhỏ.

.

THỜI ĐIỂM LỊCH SỬ KHI CHUYẾN XE ĐIỆN CHỞ KHÁCH ĐẦU TIÊN TRÊN TUYẾN ĐƯỜNG SẮT LÀO-TRUNG HOA ĐẾN LÀO

 (Historic Moment as First Passenger Train Along Laos-China Railway Arrives in Laos)

Latsamy Phonevilay – Bình Yên Đông lược dịch

The Laotian Times – October 15, 2021

Tàu điện Lane Xang đến Ga Muang Xay. [Ảnh: Do Yuavthin]

 

Trong một thời điểm lịch sử, chuyến xe điện chở khách đầu tiên chạy trên tuyến Đường sắt Lào-Trung Hoa đã đến Lào.

Xe điện chở khách gồm nhiều toa điện (Electric Multiple Unit (EMU)), được chánh thức gọi là “Lane Xang”, có thể thấy trong hình của Do Yuavthin, đến Ga Muang Xay trong tỉnh Oudomxay chiều hôm nay.

Tên Lane Xang được lấy từ tên của cựu vương quốc Lào, có nghĩa là Đất của Triệu Voi.

Xe điện khởi hành từ Trung Hoa vào đầu tuần và đi đến Ga Vientiane ở thủ đô Vientiane, ga lớn nhất của tuyến đường sắt Lào-Trung Hoa.

Việc xây cất đường sắt lịch sử nối thủ đô Vientiane của Lào với biên giới Trung Hoa cách xa 427 km bắt đầu trong tháng 12 năm 2016, nối liền 5 tỉnh Luang Namtha, Oudomxay, Luang Prabang, Vientiane và thủ đô Vientiane.

 

Ga Muang Xay. [Ảnh: Do Yuavthin]

 

Tuyến đường sắt gồm có 198 km đường hầm, và 62 km cầu.  Nó sẽ chạy từ cửa khẩu Boten, nối thượng Lào với Trung Hoa, tới thủ đô Vientiane, với một vận tốc điều hành là 160 km/h.

Thủ tướng Lào loan báo hôm tuần trước rằng tuyến Đường sắt Lào-Trung Hoa sẽ chánh thức khánh thành đúng thời hạn vào ngày Quốc Khánh 2 tháng 12 của Lào.

.