VIỆT NAM SUY NGHĨ LẠI CHỦ NGHĨA HOÀI NGHI VỀ SÁNG KIẾN VÀNH ĐAI VÀ CON ĐƯỜNG CỦA TRUNG HOA KHI LÀO, CAMBODIA ĐƯỢC LỢI

 

VIỆT NAM SUY NGHĨ LẠI CHỦ NGHĨA HOÀI NGHI VỀ SÁNG KIẾN VÀNH ĐAI VÀ CON ĐƯỜNG CỦA TRUNG HOA KHI LÀO, CAMBODIA ĐƯỢC LỢI

(Vietnam rethinks scepticism in China’s Belt and Road Initiative as Laos, Cambodia reap benefits)

 

Hoang Thi Ha – Bình Yên Đông lược dịch

South China Morning Post - 17 December 2023

·                     Việc tiếp cận của Việt Nam với tài trợ của Nhật Bản và Nam Triều Tiên, cũng như mất tin tưởng vào Trung Hoa, là những yếu tố khiến Việt Nam không làm chủ bất cứ dự án hàng đầu nào

·                     Nhưng khi những đầu tư được Trung Hoa hậu thuẫn biến đổi khung cảnh địa kinh tế của Lào và Cambodia, Việt Nam đang tái xét tư thế của mình

Trong tháng 10. Chủ tịch Võ Văn Thưởng của Việt Nam tham dự Diễn đàn Vành đai và Con đướng (BRF) lần thứ 3^rd – một chiến lược bảo đảm phẩm chất báo hiệu sự đi lên của Trung Hoa như một sức mạnh kinh tế toàn cầu.

Trong các phiên họp với các lãnh đạo Trung Hoa, Thưởng nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc sử dụng chương trình hạ tầng cơ sở của Beijing (Bắc Kinh) để nâng cao sự nối kết và những mối nối mậu dịch giữa Việt Nam và Trung Hoa.  Nhưng mặc dù Việt Nam chánh thức hỗ trợ Sáng kiến Vành đai và Con đường qua những tuyên bố chung và việc tham dự của lãnh đạo ở BRF, quốc gia không làm chủ bất cứ dự án hàng đầu nào.  Thật vậy, Việt Nam đi sau láng giềng Lào và Cambodia trong vấn đề nầy.

Theo dữ kiện của Viện Lowy, đầu tư của Trung Hoa ở Lào và Cambodia vượt qua những đầu tư ở Việt Nam trong vài thành phần – năng lượng; nước và vệ sinh; viễn thông; kỹ nghệ; xây cất và khai mỏ; và vận chuyển và tồn trữ - về con số dự án và tài trợ được phân phối giữa 2015 và 2021.  Các dự án hạ tầng cơ sở được Trung Hoa tài trợ ở Việt Nam hầu hết là các nhà máy điện than, cải thiện hệ thống đường sắt và một đường metro ở Hà Nội.

Việc tham gia tương đối hạn chế của Việt Nam trong Sáng kiến Vành đai và Con đường có thể được quy cho một vài yếu tố.  Việt Nam dành một chi tiêu công lớn 6% của GDP cho phát triển hạ tầng cơ sở và cũng có tiếp cận với tài trợ thay thế từ Nhật Bản, Nam Triều Tiên và các ngân hàng phát triển đa phương.

Những tranh cãi vừa qua với các dự án do Trung Hoa tài trợ - chẳng hạn như tuyến metro Cát Linh-Hà Đông, nhà máy thép Thái Nguyên và khai thác bauxite ở cao nguyên miền Trung – đã đóng góp vào chủ nghĩa nghi ngờ về Sáng kiến Vành đai và Con đường, mặc dù có nhiều vấn đề bắt nguồn từ những thách thức cai quản bên trong Việt Nam.

Chủ nghĩa nghi ngờ nầy được chống đỡ bởi việc thiếu tin tưởng đang thịnh hành đối với Trung Hoa giữa người Việt Nam, mặc dù năng lực kỹ thuật được chứng minh của chủ nghĩa nghi ngờ.  Theo ISEAS – khảo sát Tình trạng của Đông Nam Á (ĐNA) năm 2019 của Viện Yusof Ishak, những đáp ứng của người Việt cho thấy mức bất tín cao nhất đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường trong số các quốc gia thành viên của ASEAN.

Các kế hoạch vành đai và con đường cho ĐNA của Trung Hoa hoạt động ra sao, trong 10 năm?

Một thí dụ là việc hủy bỏ một cuộc đấu thầu quốc tế cho dự án Đường Cao tốc Bắc-Nam trong năm 2019.  Quyết định được thực hiện bề ngoài dựa trên căn bản an ninh và quốc phòng, nhưng nó có thể tranh cãi vì ưu thế vượt trội của các công ty Trung Hoa trong tiến trình tiền đấu thầu.

Mặc dù Hà Nội duy trì một đường lối cẩn thận, việc phát triển hạ tầng cơ sở rộng lớn của Trung Hoa ở Lào và Cambodia mang lại biến chuyển đáng kể trong khung cảnh địa kinh tế của láng giềng Việt Nam.

Các dự án cảng, đường sắt, xa lộ và thủy lộ đã nâng cao khả năng hậu cần của Lào và Cambodia.  Điều nầy đã và sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến tính cạnh tranh quốc gia của Việt Nam, gồm có vai trò tự nhận như một cây cầu kinh tế giữa Trung Hoa và ASEAN.  Hai dự án nổi bật cho thấy động năng đang diễn ra nầy.

Trước tiên, đường sắt Boten-Vientiane dài 441 km nối liền Kunming (Côn Minh) của Trung Hoa với thủ đô Lào, bắt đầu hoạt động trong năm 2021, đã trở thành một phần chủ chốt của hành lang kinh tế của vành đai và con đường nối Trung Hoa với ĐNA.

Một đoàn xe lửa chạy qua cầu trên sông Mekong gần Luang Prabang trên đường sắt Boten-Vientiane ở Lào, được xây như một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường. [Ảnh: Xinhua]

Trong năm hoạt động đầu tiên, đường sắt đã vận chuyển một khối lượng hàng hóa 11,2 triệu tấn – gấp đôi tổng số khối lượng quốc gia của Việt Nam là 5,7 triệu tấn.  Nhiều nhà xuất cảng nông nghiệp Thái nay chọn dùng đường sắt của Lào vì hiệu năng thời gian của nó, tránh chuyển vận qua Việt Nam.  Các viên chức của Việt Nam đã nêu lên lo ngại về sự cạnh tranh đang gia tăng của đường sắt đối mặt bởi việc xuất cảng nông phẩm của người Việt sang Trung Hoa từ các quốc gia ĐNA khác.

Thứ nhì, kinh Funan Techo được đề nghị ở Cambodia có thể có những hậu quả đáng kể không có chủ ý đến kinh tế và phúc lợi sinh thái của Việt Nam, theo những đánh giá sơ khởi.  Thủy lộ dài 180 km nhằm để thu hoạch nước từ sông Mekong để giúp Cambodia nối trực tiếp với biển để vận chuyển hàng hóa, không cần quá cảnh theo truyền thống qua một cảng của Việt Nam.  Chánh phủ Việt Nam đang thực hiện một đánh giá ảnh hưởng nhiều lãnh vực của dự án kinh đào đối với quốc gia.

Khi những dự án biến đổi nầy có và sẽ tái định nghĩa động lực của việc nối kết khu vực, chánh phủ Việt Nam đang ở trong một tình trạng khó khăn phức tạp.  Việt Nam phải cân nhắc lợi ích tiềm tàng của việc đi chuyến xe lửa vành đai và con đường để nâng cao tính cạnh tranh của quốc gia, khi Lào và Cambodia có, chống lại rủi ro kinh tế và an ninh được trông thấy – cũng như tiềm năng của phản ứng tiêu cực của quần chúng.  Mặc dù chi tiêu công lớn lao cho hạ tầng cơ sở, Việt Nam vẫn đối mặt với một thiếu hụt hàng năm 15-18 tỉ USD để duy trì tăng trưởng kinh tế.

Sân vận đông Quốc gia Morodok Techo của Cambodia ở Phnom Penh, được tài trợ qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. [Ảnh: AFP]

 

Có những chỉ dấu cho thấy Việt Nam đang trở nên dễ tiếp thu hơn các dự án vành đai và con đường, nhất là trong việc nối kết đường sắt với Trung Hoa.  Vào tháng 2 năm nay, Bộ Chánh trị Việt Nam công bố một quyết định đặt đường lối cho việc phát triển đường sắt của quốc gia.  Vào tháng 10, chánh phủ Việt Nam loan báo một nghị quyết tiếp theo để nhấn mạnh, cùng những thứ khác, tiền đề để làm việc với Trung Hoa trong việc vận chuyển đường sắt xuyên biên giới và để gia tăng xuất cảng của Việt Nam đến các quốc gia thứ 3^rd bằng cách dùng đường sắt Trung Hoa.

Chú trọng vẫn là nâng cao việc nối kết đường sắt giữa các trung tâm kinh tế ở miền bắc Việt Nam và những vùng giáp ranh với Trung Hoa, nhất là đường sắt cao tốc Hà Nội-Lào Cai-Hải Phòng nối với Kunming.  Việc xây cất hạ tầng cơ sở và nối kết giao thông được nhấn mạnh trong các thông cáo chung trong chuyến viếng thăm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong năm 2022 đến Beijing và chuyến đi Trung Hoa của Thủ tướng Phạm Minh Chính trong tháng 6.

Trong một cuộc viếng thăm sau đó đến Nanning (Nam Ninh) trong tháng 9, Chính họp với nhiều công ty Trung Hoa, gồm có Tổ hợp Đường sắt Trung Hoa, Power China và Huawei và hoan nghênh sự tham gia của họ trong các dự án hạ tầng cơ sở ở Việt Nam.  Trong chuyến viếng thăm Hà Nội gần đây của Chủ tịch Xi Jinping (Tập Cận Bình), cả 2 phía ký kết một số thỏa thuận liên quan đến nối kết, chú trọng đến giao thông đường bộ và đường sắt xuyên biên giới.

Mối liên hệ Trung Hoa-Việt Nam đi vào ‘giai đoạn mới’ sau chuyến viếng thăm Hà Nội của Xi Jinping

Mặc dù những phát triển nầy có thể đề nghị lập trường tiến hóa của Hà Nội, vẫn còn phải chờ xem liệu chúng sẽ diễn dịch thành các dự án hạ tầng cơ sở được Trung Hoa tài trợ lớn lao.  Sự không chắc chắn nầy phát xuất không chỉ từ những giới hạn của Việt Nam mà còn do mức ưu tiên mà Trung Hoa có thể cáng đáng Việt Nam trong Sáng kiến Vành đai và Con đường, với việc mất tin cậy hỗ tương và căng thẳng địa chánh trị của họ.

Việc phân phối thấp tài trợ của Trung Hoa cho Việt Nam có tác dụng như một chỉ số của sự do dự của Beijing.  Đi tới trước, một chỉ số chủ chốt của việc tham gia của Hà Nội trong Sáng kiến Vành đai và Con đường sẽ là phạm vi của sự tham gia của Trung Hoa trong việc xây dựng đường sắt cao tốc bắc-nam đầy tham vọng của Việt Nam.  Các tổ hợp Trung Hoa, kể cả China Communications Construction Company, đã bày tỏ quan tâm thiết tha của họ, nhưng chánh phủ Việt Nam vẫn nghiêng về phía Nhật Bản trong lúc nầy.