Beth
Timmins
BBC
News
19
tháng 12 2019
STEPHEN
DARBY
Desert
sand is too smooth and fine to bind to make concrete,
so sand is removed from
the beds of rivers, such as the Mekong
Toàn
bộ hệ sinh thái của sông Mekong đang bị đe dọa, mà nguyên nhân vẫn là do nhu cầu
vô độ của con người đối với cát.
Cát
là một trong những tài nguyên được khai thác nhiều nhất trên Trái đất. Với ước
tính có tới 50 tỉ tấn cát được khai thác trên toàn cầu mỗi năm, đây là ngành
khai thác tài nguyên lớn nhất trên hành tinh.
Với
sông Mekong, việc khai thác cát diễn ra nhiều ở lòng sông trên đất Campuchia và
Việt Nam.
"Việc
khai thác đang diễn ra với tốc độ ồ ạt, và chúng ta đang chứng kiến một sự thay
đổi nhanh chóng diện mạo hành tinh của chúng ta," Giáo sư Stephen Darby, một
nhà khoa học chuyên nghiên cứu về các dòng sông, tại Đại học Southampton (Anh)
cho hay.
Các
nghiên cứu của Giáo sư Stephen về hạ lưu sông Mekong cho thấy, trên tổng chiều
dài hàng trăm cây số, lòng sông đã bị hạ thấp vài mét chỉ trong vài năm. Tất cả
đều có nguyên nhân từ việc khai thác cát.
Cát
là nguyên liệu thiết yếu cho rất nhiều ngành công nghiệp như mỹ phẩm, phân bón
và thép và nhất là ngành sản xuất xi măng.
Trong
hai thập kỷ qua, nhu cầu cát đã tăng gấp ba lần, theo số liệu Liên Hiệp Quốc,
do sự tăng tốc trong cuộc đua xây dựng các thị trấn và thành phố mới.
Chỉ
trong 4 năm từ 2011 đến 2013, lượng cát mà Trung Quốc tiêu thụ trong quá trình
đô thị hoá các khu vực nông thôn ngang với tổng lượng cát Hoa Kỳ tiêu thụ trong
cả thế kỷ 20.
Cát
còn được sử dụng để bồi đắp và mở rộng diện tích. Chẳng như hiện giờ, Singapore
đã lớn hơn 20% so với thời điểm nước này giành độc lập vào năm 1965.
"Mỗi
năm chúng ta khai thác đủ cát để xây dựng một bức tường cao 35m và rộng 35m
trên khắp thế giới," Pascal Peduzzi thuộc Chương trình Môi trường Liên Hiệp
Quốc nói.
Việc
Trung Quốc gia tăng đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở khiến nhu cầu cát tăng cao
Không
phải tất cả các loại cát đều có thể sử dụng làm nguyên vật liệu. Chẳng hạn, cát
sa mạc quá mịn để có thể dùng trong đổ bê tông. Loại cát này cũng không thích hợp
để sản xuất kính hoặc sử dụng trong ngành công nghiệp điện tử.
Đó
là lý do tại sao cát khai thác theo hình thức 'tĩnh' tại các mỏ, hoặc khai thác
theo hình thức 'động' từ biển và sông, như với trường hợp sông Mekong, lại được
săn lùng đến vậy.
Ông
Peduzzi nói rằng, khai thác cát theo hình thức động có thể gây ra tổn hại rất lớn:
"Cát là một phần của hệ sinh thái và đóng vai trò quan trọng mà nếu bị
khai thác mất đi sẽ ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, gây xói mòn đất và tăng nhiễm
mặn."
Sông
Mekong chảy qua 6 quốc gia
Hệ
sinh thái sông Mekong bị ảnh hưởng
Theo
Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) và Ủy ban sông Mekong, cao độ lòng sông của
hai nhánh chính của sông Mekong tại đồng bằng sông Cửu Long đã thấp đi tới 1,4m
trong 10 năm tính từ năm 2008, còn nếu tính từ năm 1990 đến nay, cao độ này thấp
hơn từ 2-3 m.
Một
nghiên cứu được công bố hồi tháng trước, có tên Research in Nature, cho rằng,
việc khai thác cát trên một đoạn sông dài 20 km "không bền vững" bởi
lượng trầm tích từ thượng nguồn đổ về không đủ để thay thế lượng cát bị lấy đi.
Hệ
sinh thái lưu vực sông Mekong bị thách thức không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống của
người dân nơi đây.
Ngành
nuôi trồng thuỷ sản ở hạ lưu sông Mekong vốn là nguồn cung cấp thực phẩm cho 60
triệu người.
Nhưng
không chỉ thế, theo ước tính của WWF, dòng sông này còn là nơi cư ngụ của 800
loài cá, cũng như của một trong những quần thể lớn nhất còn lại của loài cá heo
Irrawaddy vốn đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
STEPHEN
DARBY
Khai
thác cát trên sông Mekong là nguyên nhân gây ra tình trạng sạt lở đất
Tuy
nhiên, việc khai thác cát gây tranh cãi không chỉ diễn ra ở sông Mekong. Chẳng
hạn, ở Kenya và Ấn Độ, đã có những cuộc đụng độ dữ dội liên quan đến khai thác
loại tài nguyên này. Tính trung bình, mỗi người trên trái đất mỗi ngày sử dụng
tới… 18kg cát.
Vậy
phải chăng thế giới đang cạn kiệt cát? Mark Russell, Giám đốc Hiệp hội các sản
phẩm khoáng sản của Anh, cho rằng vấn đề quan trọng hơn là việc tìm nguồn cát
ngày càng khó hơn.
"Tuy
đây là một vấn đề toàn cầu, nhưng nó lại diễn ra ở cấp độ địa phương, và đây là
nguồn tài nguyên chưa được quan tâm nhiều," ông nói.
Một
cách để giải quyết vấn đề là tìm cách sử dụng lượng cát dồi dào ngoài sa mạc.
Các nhà khoa học từ Đại học Hoàng gia Luân Đôn đã lấy cát mịn ngoài sa mạc để tạo
ra một loại vật liệu xây dựng mà họ gọi là "hữu hạn."
Loại
vật liệu này có độ chắc tương đương với bê tông dân dụng, nhưng việc sản xuất
ra nó chỉ thải ra một nửa lượng khí thải carbon so với bê tông và quan trọng nữa
là nó có khả năng phân hủy sinh học.
Ngành
thương mại trải rộng toàn cầu
Đồng
thời, cũng có khuyến nghị đưa ra về hạn mức khai thác cát trên sông.
Việt
Nam và Campuchia chính thức đưa ra lệnh cấm xuất khẩu cát từ sông Mekng lần lượt
vào các năm 2009 và 2017.
Tuy
nhiên, trên mạng internet, cát sông Mekong được rao bán với các đơn hàng từ 20
ngàn đến 200 ngàn tấn.
Rolf
Aalto, Giáo sư ngành địa lý tại Đại học Exeter (Anh), cũng phát hiện ra rằng,
trong khi Campuchia tuyên bố không xuất khẩu cát sông, dữ liệu của Singapore
cho thấy vẫn tiếp tục nhập khẩu cát từ nước này.
Bộ
Ngoại giao và Năng lượng Campuchia đã không trả lời yêu cầu bình luận của BBC.
Nhưng
tình huống này minh họa những gì ông Russell mô tả là sự thiếu minh bạch trên
phạm vi toàn cầu. "Nếu chúng ta thực sự không rõ chúng ta đang tiêu thụ
cái gì hay nó đến từ đâu, thì việc đưa ra quyết định quản lý một cách sáng suốt
là vô cùng khó khăn."
STEPHEN
DARBY
Dù
Việt Nam và Campuchia đã chính thức cấm xuất khẩu cát từ sông Mekong
nhưng cát
khai thác từ dòng sông này vẫn được rao bán trên internet
Giáo
sư Darby cũng đồng ý rằng, chúng ta đang thiếu dữ liệu.
"Khó
khăn lớn với ngành khai thác cát là không có bất kỳ hệ thống dữ liệu nào về phạm
vi và mức độ của ngành thương mại này trên toàn cầu."
Ông
Peduzzi nói đây chính là lý do tại sao cần có một trung tâm giám sát ở cấp độ
toàn cầu.
"Hiện
tại, tất cả những gì chúng ta có chỉ là ước tính chung và chúng ta cần tập
trung nỗ lực của mình," ông nói.
Ngoài
nghị quyết về quản trị tài nguyên khoáng sản do Liên Hiệp Quốc đưa ra hồi tháng
Ba, theo đó yêu cầu các quốc gia phải giảm tác động của việc khai thác cát, ông
Peduzzi cho rằng: "Chúng ta cần sử dụng tài nguyên này khôn ngoan
hơn."
Ông
cũng cho rằng, "Cát phải được xem là nguồn vật liệu chiến lược, chứ không
chỉ là nguồn cung cấp vô tận."
https://www.bbc.com/vietnamese/business-50848404
No comments:
Post a Comment