08/08/2018
Con đập bị vỡ vừa qua tại Lào là một
trong hàng tá những con đập tương tự dọc sông Mekông và các sông nhánh cho thấy
sự phát triển nhanh chóng của một tuyến đường thủy đang trở nền ngày càng quan
trọng mang tính chiến lược cho Trung Quốc và các nước láng giềng.
Đối với hàng trăm ngàn người sinh sống
dọc con sống bắt nguồn từ Trung Quốc chảy qua Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt
Nam, con sông này là huyết mạch đời sống của họ. Lũ quét hồi tháng 7 vừa qua từ
một con đập bị vỡ tại một nhà máy thủy điểm đang được xây dựng trên một nhánh
sông tại nam Lào khiến khoảng 30 người thiệt mạng, gây thiệt hại lớn cho kinh tế
địa phương, đẩy ít nhất 6.000 người vào tình trạng mất nhà cửa và làm dấy lên
những câu hỏi về cách mà dòng sông này đang được quản lý.
Nhưng dòng sông này, nổi tiếng trong
những bộ phim và thu hút hàng đoàn khách du lịch mỗi năm, những vấn đề của nó lại
vượt trên thương mại và giao thương. Tiền đang đổ vào các nước, thường thông
qua các doanh nghiệp nhà nước hoặc có nhà nước chống lưng, cạnh tranh để xây dựng
các nhà máy thủy điện. Đối với những nước nhỏ hơn, nghèo hơn như Campuchia và
Lào, các khoản đầu tư như vậy được chào đón, ngay cả khi đi kèm với các điều kiện
ràng buộc mang tính chiến lược.
Trung Quốc, cho tới nay là quyền lực
lớn nhất trong khu vực, và nơi khởi nguồn của sông Mekong tại cao nguyên Tibet,
đang sử dụng ngày càng thuần thục sức mạnh kinh tế để đảm bảo các mục tiêu rộng
lớn hơn. Kiểm soát mạnh hơn con sông Mekong – tên tiếng Trung là Lancang – tới
suốt miền nam Việt Nam mang lại cho Bắc Kinh quyền lớn tiếng hơn về sử dụng các
nguồn lực chính của con sông này và dùng làm đòn bẫy để gây áp lực cho các nước
khác rơi vào vòng tay chính trị của Trung Quốc. “Sức mạnh toàn diện của Trung
Quốc vẫn chưa lộ diện hết nhưng nếu ra tay, sức mạnh ấy có thể gây ra tình trạng
đói kém, xung đột cộng đồng và có khả năng lật đổ các chính phủ”, theo Elliot
Brennan, một nghiên cứu viên trao đổi tại Institute for Security & Policy
Development. “Tầm ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc dọc hệ thống sông
Mekong, thông qua cả các con đập thượng nguồn và các con đập xây dựng bởi các
liên doanh tại hạ nguồn sông Mekong, là một mặt khác của chiến lược cắt lát tại
Đông Nam Á của Trung Quốc”, ông phát biểu ám chỉ đến chiến lược xây dựng hàng
loạt các hòn đảo nhân tạo, cơ sở hạ tầng và năng lực quân sự.
Sông Mekong đôi khi được các nhà quan
sát gọi là điểm nóng địa chính trị tiếp theo của khu vực này. Mặc dù hiện mức độ
nóng về địa chính trị tại đây chưa bằng với tranh chấp trên biển Đông, nơi
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với hàng ngàn hectar và các tiền đồn quân sự lắp
ghép trên các sườn núi dốc nhỏ và các đảo cát ngoài khơi, sông Mekong có thể
còn có giá trị hơn thế. Lí do là bởi giá trị huyết mạch của nó dẫn ra biển, chạy
dọc các vựa sản xuất lương thực thực phẩm của Đông Nam Á, nơi lúa gạo và các
cây trồng khác được sản xuất, nơi cá tôm sinh sôi và là điểm đến du lịch.
Trên cả sông Mekong và biển Đông,
Trung Quốc đều sử dụng đồng thời củ cà rốt (đầu tư) và cây gậy (áp lực quân sự
– ngoại giao). Trong khi các công ty Trung Quốc đang được hỗ trợ tìm kiếm nguồn
vốn để mở rộng mạng lưới các con đập dọc sông Mekong, Trung Quốc cũng đang tìm
cách tối đa hóa tiếng nói quyết định về cách toàn bộ 4.350km con sông Mekong được
chảy ra sao.
Hợp tác thành lập năm 1995, Ủy ban
sông Mekong đã tồn tại với vai trò là cơ chế chính cho quản lý sông Mekong giữa
Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam trong 20 năm qua.
Mọi thứ thay đổi từ năm
2016, khi Trung Quốc chính thức cho ra đời Cơ chế Hợp tác Lancang – Mekong
(LMCM). Thay vì hợp tác với Ủy ban sông Mekong đang tồn tại, mà Trung Quốc
không phải là thành viên, Trung Quốc tập trung vào xây dựng LMCM trở thành thể
chế giúp thúc đẩy phát triển phía tây Trung Quốc và bổ trợ cho Sáng kiến Vành
đai – Con đường nhằm mở rộng các tuyến thương mại đất liền và trên biển sang
châu Âu.
Cơn sốt xây dựng đập
Các dự án thủy điện bùng nổ dọc sông
Mekong và các nhánh sông
Với các thành viên bao gồm tất cả các
nước Đông Nam Á có con sông chảy ra, LMCM có phạm vi rộng hơn Ủy ban sông
Mekong. Tổ chức này giải quyết các vấn đề chính trị và an ninh, như cơ sở hạ tầng,
y tế và giáo dục, cũng như sự phát triển bền vững của dòng sông này và hợp tác
kinh tế xuyên biên giới. LMCM giúp kết nối quản lý các đội tuần tra với các đội
thuyền quân sự Trung Quốc.
Trong khi đó, My đang tập trung vào
Sáng kiến Hạ nguồn Mekong, một đối tác thành lập năm 2009 để thúc đẩy tăng trưởng
kinh tế bền vững và bao trùm giữa 5 nước hạ nguồn sông Mekong. Tổng thư ký Mike
Pompeo, trong cuộc họp với nhóm này tại Singapore vừa qua, cho rằng các nước
Đông Nam Á là các đối tác chiến lược chính. “Tạo ra tăng trưởng bình đẳng, bền
vững và bao trùm cho khu vực này không chỉ góp phần vào tăng trưởng của các nước
ASEAN mà còn cho khu vực Thái Bình dương tự do và mở cửa”.
Những bình luận này khẳng định ASEAN
như một khối, phần lớn vẫn kìm chế chỉ trích các hành động của Trung Quốc trên
biển Đông. Trung Quốc khẳng định rằng sẽ giải quyết tranh chấp lãnh thổ với các
nước Đông Nam Á trên cơ sở song phương, chứ không thông qua ASEAN. Và hỗ trợ
kinh tế của Trung Quốc tại Campuchia, Lào đặc biệt nhằm các nước này xa rời khối
ASEAN.
Theo Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc
Wang Yi, LMCM là một phần quan trọng trong hợp tác giữa Trung Quốc và ASEAN. Dù
vậy, “một đặc trưng độc đáo của sông Mekong là sự trải rộng trên phạm vi địa lý
của sông này phản ánh một trật tự địa chính trị khu vực: một Trung Quốc quyền lực
ở đầu nguồn, các nước kém phát triển hơn, nhỏ bé hơn ở hạ nguồn”, theo
Sebastian Strangio, nhà nghiên cứu tại Thái Lan, người viết quyển sách về ảnh
hưởng của Trung Quốc tại Đông Nam Á. “Bạn có thể đã nhận thấy sự rụt rè thảm hại
của các nước hạ nguồn trong bất cứ phát biểu gì chỉ trích về sự lạm dụng của
Trung Quốc ở thượng nguồn sông Mekong”.
Các nhà đầu tư Trung Quốc đang vung
tiền vào hàng loạt các dự án thủy điện lớn ở hạ nguồn, đặc biệt là tại Lào,
Campuchia và Myanmar. “Các lãnh đạo của các quốc gia nhỏ, kém phát triển hơn
như Lào và Campuchia cảm thấy không thể khước từ các khoản đầu tư như vậy”,
theo Matt Busch, nhà nghiên cứu tại Lowy Institute. “Với các cấu trúc quản trị
hiện thời trên sông Mekong theo cách thức không xây dựng cũng không hiệu quả,
chúng ta có thể sẽ phải chứng kiến thêm nhiều nước hành động đơn lẻ để bảo vệ
cái mà họ cho là các lợi ích ngắn hạn”.
Theo Bloomberg
No comments:
Post a Comment