(Record-breaking floods in northern Thailand intensify scrutiny of Mekong dam project)
Carolyn Cowan – Bình Yên Đông lược dịch
Mongabay – 24 September 2024
Ngập lụt dọc theo sông Kok, một phụ lưu của sông Mekong, ở huyện Chiang Sean.
[Ảnh: Rak Chiang Khong Conservation Group]
·
Ngập
lụt quan trọng dọc theo các phụ lưu của Mekong ở bắc Thái Lan đã nâng cao việc
xem xét cẩn thận các kế hoạch để xây một đập thủy điện quan trọng chắn ngang
thủy lộ biên giới vô cùng quan trọng với Lào.
·
Các
chuyên viên nói đập Pak Beng sẽ làm tồi tệ ngập lụt theo mùa nghiêm trọng bằng
cách nâng cao mực nước ở thượng lưu trong khúc sông Mekong chảy qua miền bắc
Thái Lan.
·
Trong
năm 2023, cơ quan điện quốc gia của Thái Lan ký một thỏa thuận để mua điện từ
kế hoạch gây tranh cãi, trên căn bản bật đèn xanh cho việc phát triển.
·
Tuần
nầy, nông dân, các nhà hoạt động và các nhà làm chánh sách gặp nhau trong tỉnh
dễ ngập lụt Chiang Rai để thảo luận ảnh hưởng xuyên biên giới tiềm tàng của
đập, với nhiều diễn giả thúc giục chánh phủ Thái và các nhà đầu tư Thái tái xét
sự ủng hộ của họ đối với kế hoạch vì rủi ro của đập gia tăng ngập lụt tàn phá.
Do hậu quả của bão Yagi, các cộng đồng trong tỉnh Chiang Rai
ở miền bắc Thái Lan đang đánh giá tổng quát của thiệt hại trút lên bởi mưa to
và sông dân lên. Ít nhất có 33 người
chết ở trong nước từ giữa tháng 8 trong điều kiện nguy hiểm tàn phá nhà cửa,
doanh nghiệp và đất nông nghiệp ở ven sông.
Ngập lụt đã nâng cao sự soi mói của quần chúng và các nhà làm
chánh sách về các kế hoạch để xây 1 đập thủy điện quan trọng ngang sông Mekong
ở Pak Beng trong tỉnh Oudomxay của Lào.
Các chuyên viên cảnh báo đập, nằm cách biên giới Thái-Lào 97 km (60
miles), có tiềm năng nâng cao mực nước trong sông Mekong và vì thế làm tồi tệ
ngập lụt theo mùa dọc theo các phụ lưu chánh ở Thái Lan.
Các cộng đồng địa phương và các nhóm xã hội dân sự đã nêu lên
những lo ngại về dự án trong gần 1 thập niên, nói rằng các nhà phát triển và
đến các nhà đầu tư ở Thái Lan đã không cứu xét những ảnh hưởng tiềm tàng của
đập đối với người dân ở thượng lưu.
Dựa trên bối cảnh nầy, các nhà làm chánh sách, lãnh đạo cộng
đồng và cư dân địa phương đã họp mặt vào ngày 20-21 tháng 9 ở một diễn đán
trong tỉnh Chiang Rai dễ bị ngập để thảo luận về những hệ quả của việc phát
triển đầy tranh cãi. Cuộc đối thoại là
một phần của cuộc điều tra của Ủy ban Đất đai, Tài nguyên Thiên nhiên và Môi
trường của Quốc hội Thái về ảnh hưởng xuyên biên giới tiềm tàng của kế hoạch
Somsak Kemya và các nông dân đồng nghiệp trong huyện Wiang Khaen, tỉnh Chiang Rai cầm một biểu ngữ nói:
“Đất canh tác của
chúng tôi bị ngập, hãy ngưng đập Pak Beng.”
[Ảnh: Carolyn Cowan]
Phiên họp điều tra được tổ chức bởi Ủy ban Đât đai, Tài nguyên Thiên nhiên và Môi trường của Quốc hội Thái.
[Ảnh: Carolyn
Cowan]
Trọng tâm của những thảo luận là lời kêu gọi từ nông dân và
lãnh đạo làng thúc giục chánh phủ cứu xét làm thế nào đập Pak Beng có thể ảnh
hưởng đến người dân sống dọc theo Mekong và những phụ lưu quan trọng của nó.
Phaithon Namchai, người cầm đầu làng Yai Nuea trong huyện
Wiang Khaen, nói nông dân dọc theo sông Ngao bị mất mát theo sau vụ ngập của
trên 320 hectares (790 acres) vườn bưởi.
“Họ không biết phải làm gì hiện nay, họ lo sợ để tái đầu tư vào đất nếu
nó sẽ bị ngập trong tương lai,” ông nói.
Một lo ngại chánh của cộng đồng canh tác là làm thế nào việc
phát triển đập được tiên đoán sẽ nâng cao mực nước trung bình trong sông Mekong. Nên xây đập và thực tế của Mekong đầy hơn trở
nên bình thường, họ nói rằng ngay cà mức bình thường của mùa ngập trong các phụ
lưu có thể làm mất mát hoa màu, như đã xảy ra trong những tuần qua.
Ngoài vườn cây ăn trái, nhiều mảnh ruộng lúa, khoai mì, dừa
và bắp vẫn nằm ở dưới nước vài tuần sau đỉnh lũ khi Mongabay thăm viếng vùng nầy trong tháng 9.
Nông dân nói họ chưa từng thấy ngập lụt nghiêm trọng như thế
trong hơn 4 thập niên, báo cáo rằng cái giết chết hoa màu của họ là lúc nước
ngạp rút xuống, nguyên nhân của nó họ quy cho mực nước cao bất thường trong
dòng chánh Mekong, đơn giản là không có nơi để nước lũ thoát đi.
Somsak Kemya, 48 tuổi, trồng cây bưởi nơi sông Ngao chảy vào
sông Mekong trong huyện Wiang Khaen. Ông
nòi vời Mongabay nước lụt giết vài
chục cây được 7 năm vừa mới bắt đầu có trái, đánh tan hy vọng của ông để lấy
lại vốn đã trồng chúng.
Mực nước sông Mekong cao, vì thế không có nơi cho nước [từ
phụ lưu] chảy đi. Và đây là không có đập
Pak Beng; điều gì xảy ra nếu đập được xây?
Nó có thể tệ hơn bây giờ.”
Ngập lụt nghiêm trọng đã lan rộng trên khắp tỉnh từ cuối
tháng 8, ngay cả phá hủy nhà cửa dọc theo sông Kok ở thành phố Chiang Rai. Mực nước trong dòng chánh Mekong đã đạt đỉnh
hôm 12 tháng 9, vượt quá 12,5 m (41 feet) ở huyện Chiang Khong và vượt quá mức
cao lịch sử.
Sông Ngao, một phụ lưu của Mekong, tràn bờ làm ngập trên 2.000 rai vườn bưởi vào cuối tháng 8 và giữa tháng 9.
Hình chụp ngày
20 tháng 9 năm 2024.
[Ảnh: Rak Chiang Khong Conservation Group]
Nước dội của
đập sẽ nâng mực nước sông
Niwat Roykaew, một nhà hoạt động môi trường của Nhóm Bảo tồn
Rak Chiang Khong, nói mực nước cao trong sông Mekong chịu ảnh hưởng nặng nề bởi
việc điều hành đập ở thượng lưu Trung Hoa, và thắc mắc ý nghĩa của việc xây
thêm các đập đại qui mô sẽ làm cho hình ảnh phức tạp thêm.
“Trong quá khứ, khi có nhiều mưa và sông Ing bị ngập, nước
thoát đi nhanh chóng. Nhưng nay, hãy
nhìn cái đang xảy ra,” Niwat nói. “Hãy
suy nghĩ về sự khó khăn của sông Mekong để thoát nước nếu đập [Pak Beng] được
xây cất và mực nước sẽ dâng cao hơn.”
Ngay cả đập Pak Beng nằm cách biên giới Thái-Lào 97 km, các
chuyên viên nói rằng một khi đập được xây, ảnh hưởng “nước dội” sẽ nâng mực
nước ở thượng lưu.
Somnuck Jongmeewasin, cố vấn kỹ thuật cho ủy ban môi trường
của quốc hội và giám đốc nghiên cứu của NGO EEC Watch có trụ sở ở Thái Lan, nói
những khảo sát thủy học cho đến nay cho thấy ảnh hưởng nước dội của đập Pak
Beng sẽ ảnh hưởng một khúc sông Mekong dài 285 km (177 miles) ở thượng lưu đập,
tức toàn thể khúc sông giáp giới với miền bắc Thái Lan.
Quan trọng hơn, đập sẽ sẽ làm cho mực nước ở thượng lưu vượt
quá mức ngập lụt 6 m (20 feet), theo Somnuck.
“Điều nầy có nghĩa là chúng ta đang xây 1 đập sẽ tạo nên ngập lụt,” ông
nói. “Vì thế tại sao chúng ta muốn xây
nó? Nó không có lý.”
Ngoài rủi ro ngập lụt cao, Somnuck nói những đánh giá ành
hưởng môi trường và xã hội của dự án không đầy đủ. Một duyệt xét độc lập của đánh giá ảnh hưởng
môi trường của dự án được soạn trong năm 2015 bởi Nhóm Cố vấn Quốc gia Lào thay
mặt cho các nhà phát triển, thấy rằng nó dựa hoàn toàn trên dữ kiện lỗi thời và
thiếu những cứu xét về thủy sản, dòng phù sa, phẩm chất nước, thay đổi khí hậu
và sự tham gia của quần chúng.
“Thật sự, chúng tôi không thể gọi nó là một EIA, nó thiếu quá
nhiều cứu xét then chốt mà một EIA phải có,” Somnuck nói.
Benja Saengchan, một thành viên của ủy ban quốc hội, nói họ
sẽ ghi nhận tất cả những ý kiến vào việc cứu xét và sẽ đệ trình một phúc trình
tóm tắt trong vòng 1 tháng cho nội các để họ cứu xét. Bà nói tất cả chiều hướng của những thảo luận
với cư dân sẽ được bao gồm, từ sự cần thiết năng lượng đến an ninh quốc gia,
nông nghiệp, thủy sản và những khuyết điểm của tham vấn dự án.
Niwat Roykaew của nhóm Bảo tồn Rak Chiang Khong nêu lên những lo ngại của ông về việc ngăn thêm đập trên sông Mekong.
[Ảnh:
Carolyn Cowan]
Vườn bưởi ngập nước lụt đục ngầu trong tỉnh Chiang
Rai trong tháng 9 năm 2024.
[Ảnh: Carolyn Cowan]
Một dự án
đầy tranh cãi
Việc phát triển Pak Beng, đồng sở hữu của China Datang
Overseas Investment (Đầu tư Hải ngoại Datang Trung Hoa) và Gulf Energy
Development (Phát triển Năng lượng vùng Vịnh) ở Thái Lan, được dự trù có công
suất thiết trí là 912 MW và sẽ bán tất cả điện cho EGAT, cơ quan điện lực Thái,
rồi chuyển cho người mua sau cùng ở Malaysia và Singapore.
Các đập thủy điện đã châm ngòi cho nhiều tranh luận gay gắt
trong lưu vực sông Mekong từ nhiều thập niên.
Hiện nay, có trên 160 đập dọc theo sông và các phụ lưu của nó, gồm có 13
đập chắn ngang dòng chánh của sông. Với
9 dự án nữa trên dòng chánh, kể cả Pak Beng, trong các giai đoạn khác nhau của
quy hoạch ở Lào và Cambodia, nhịp độ xây đập tiếp tục không thuyên giảm mặc dù
có những rủi ro đối với môi trường và cuộc sống của cộng đồng.
Việc xây đập không ngừng đã thay đổi nhịp lũ theo mùa vô cùng
quan trọng thúc đẩy năng suất thủy sản và nông nghiệp trong khu vực, với hệ quả
đối với đời sống và cuộc sống của hàng triệu cư dân trong lưu vực. Các đập cũng làm xáo trộn dòng phù sa và gây
thiệt hại cho các đường di chuyển của cá, gây nguy hại cho các hệ sinh thái và
đời sống hoang dã nước ngọt đặc thù của khu vực. Theo một phúc trình trong tháng 5 năm 2024
của cơ quan giám sát tài chánh Fair Finance Asia (Tài chánh Công bằng Á Châu),
ảnh hưởng của các đập đối với các cộng đồng và hệ sinh thái có thể lên đến 145
tỉ USD vào năm 2040.
Ngập lụt đất canh tác bắp, dừa, khoai mì và cây ăn trái trong lưu vực sông Ing, tỉnh Chiang Rai trong tháng 9 năm 2024.
[Ảnh:
Carolyn Cowan]
Các nhóm về quyền đã liên tiếp nêu lên sự kiện rằng hầu hết
các kế hoạch trên dòng chánh phần lớn được khuyến khích bởi triễn vọng bán năng
lượng cho các láng giềng khu vực như Malaysia và Singapore, thay vì để phục vụ
cho sự cần thiết năng lượng của quần chúng trong các quốc gia nơi các động đồng
ven sông sẽ chịu ảnh hưởng của việc phát triển, chẳng hạn như Thái Lan và Lào.
Tuy nhiên, ngưng việc phát triển có nguy hại tiềm tàng bị cản
trở bởi cấu trúc cai quản lỗi thời của lưu vực Mekong, được dựa trên Thỏa ước
Mekong 1995 giữa 4 quốc gia hạ lưu là Lào, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam. Thỏa ước không ràng buộc pháp lý và không cho
phép bất cứ chánh phủ quốc gia nào quyền phủ quyết các dự án trên sông, ngay cả
có vẻ gây nguy hại đến sông và tài nguyên của nó.
Kết quả là, các đập thường được xây trên căn bản dự án-dự án,
với các quyết định chú trọng về tính có sẵn của tài trợ và thỏa thuận mua điện,
thay vì một đánh giá thành thật của những ảnh hưởng cộng dồn của các đập hay
liệu đập thật sự được đòi hỏi trước nhất.
Cổng vào Rừng Cộng đồng Bun Ruaeng bên cạnh sông
Ing, chụp ngày 30 tháng 8 năm 2014. Trên
2,800 hectares đất canh tác bị ngập dọc theo phụ lưu
[Ảnh: Rak Chiang Khong Conservation Group]
Khi nói đến kế hoạch Pak Beng, cơ quan điện lực Thái Lan đã
ký một thỏa thuận mua điện với các nhà phát triển trong tháng 9 năm 2023, khiến
cho các nhóm nhân quyền thắc mắc về cam kết để mua điện từ dự án trước khi một
EIA thích hợp được thực hiện.
Dự án Pak Beng nay đang vay nợ từ các tổ chức tài chánh, với
ngày kết thúc được mong đợi vào cuối năm 2024.
Như một phần của giai đoạn thỏa thuận nợ, các nhà phát triển loan báo
rằng diễn đản bên liên hệ Ủy hội Sông Mekong lần thú 14th trong
tháng 6 có ý định để hoàn tất thêm những đánh giá ảnh hưởng xã hội và môi
trường, kể cả việc lượng định xuyên biên giới, để thông báo trong các giai đoạn
thiết kế cuối cùng.
Somnuck, cố vấn của ủy ban quốc hội, nói các nhà phát triển
đã mướn một công ty Thái, TEAM Consulting, để thực hiện giai đoạn kế tiếp nầy
của việc đánh giá ảnh hưởng, nhưng nó chưa chia sẻ bất cớ tin tức về các kế
hoạch hay đường lối của nó. Somnuck kêu
gọi TEAM cộng tác công khai với ủy ban và tiến hành với sự cởi mở và minh
bạch. “Rất quan trọng để biết họ sử dụng
tin túc gì để hoàn tất thiết kế của việc phát triển,” ông nói.
Pianporn Deetes, giám đốc chiến dịch khu vực của
International Rivers (Sông ngòi Quốc tế), thúc giục các ngân hàng Thái đang cứu
xét tài trợ cho dự án Pak Beng lưu ý đến những hậu quả môi trường và nhân quyền
của những đầu tư của họ trong những dự án như thế và giữ cam kết với các chánh
sách lối thực hành ngân hàng khả chấp khi quyết định liệu có hỗ trợ dự án hay
không.
“Đập nầy không phải để phát triển điện cho sự cần thiết của
quần chúng, nó dùng để sản xuất lợi nhuận chỉ cho một vài người,” Pianporn nói. “Vẫn còn hy vọng rằng tiếng kêu của những
cộng đồng bị ảnh hưởng không chỉ của những người sống ngay trên sông Mekong, mà
còn của những người trong vùng dễ bị ngập sâu trong các phụ lưu.”
Biên giới Thái-Lào ở Pha Dai, tỉnh Chiang
Rai. Các cơ quan chánh phủ đang điều tra
an ninh quốc gia liên quan đến việc làm thế nào đập Pak Beng sẽ thay đổi biên
giới giữa Thái Lan và Lào. Nếu đập làm
cho mực nước sông Mekong dâng lên, Thái Lan sẽ mất một số lãnh thổ. [Ảnh: Thai
People’s Network]
No comments:
Post a Comment