(Threat to the Mekong
River is Critical, Critics Say)
Our Correspondent – Bình Yên Đông lược dịch
Asia Sentinel – October 8, 2019
Những dấu hiệu bắt đầu cho thấy không có gì có thể cứu lưu
vực sông Mekong rộng 800.000 km2, cung cấp phương tiện sinh sống
thiết yếu cho gần 100 triệu người, tránh khỏi sự tàn phá môi trường của các đập
nước dọc theo chiều dài 4.350 km của dòng sông hùng vĩ nầy.
Mặc cho Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC))
phản đối, chánh phủ Lào trong tháng 7 đã cam kết xây dựng con đập thứ 5 trên
dòng chánh, khiến lưu lượng và mực nước càng khó đoán trước được và đe dọa cá
và thú hoang mà người dân sống nhờ vào.
Từ mức nước thấp kỷ lục trong tháng 6 và 7 cho đến lũ lụt
quan trọng ở nhiều nơi trong lưu vực trong tháng 8 và 9, các đập thủy điện đã
làm tăng ảnh hưởng đối với dòng sông và con người. Những đập có qui mô lớn, đặc biệt là các đập
được dự trù trên dòng chánh Mekong, là một nguyên nhân đáng kể chứ không phải
giải đáp của khủng hoảng Mekong, các nhà môi trường cho biết như thế.
Như Asia Sentinel tường trình ngày 15 tháng 7, thay đổi khí
hậu và các đập trên sông ở thượng lưu đe dọa Biển Hồ dài 125 km, một hồ thiên
nhiên thiết yếu cho phúc lợi của quốc gia.
Mực nước thấp đe dọa việc nước chảy ngược hàng năm của sông Tonle Sap
nối Biển Hồ với sông Mekong, khiến Biển Hồ phình ra đến 11.000-16.000 km2,
gây nguy hiểm cho bầy thủy cầm và cá quan trọng trên toàn cầu có nguy cơ tuyệt
chủng. Mực nước xuống thấp nhất trong
100 năm.
Save the Mekong, một tổ chức NGO [non-governmental
organization (tổ chức phi chánh phủ)] môi trường kêu gọi ngừng xây đập, nói:
“Thay vì thực hiện những bước cấp bách để đối phó với sự suy thoái nhanh chóng
của tính lành mạnh và mức sản xuất của hệ thống sông, chánh phủ Lào chánh thức
thông báo với MRC ý định xây đập Luang Prabang.”
Những đập nước, theo tổ chức nầy, sẽ biến dòng sông thành một
chuỗi hồ nước gây ảnh hưởng quan trọng đến môi trường. Họ muốn biến sông Mekong thành một trong
những con sông bị ngăn chận nhiều nhất, với những hậu quả môi trường không biết
được.
Save the Mekong nói: “Nếu được xây, đập Luang Prabang, cùng
với các đập Pak Beng, Xayaburi và Pak Lay, sẽ hoàn tất việc biến khúc sông
Mekong ở bắc Lào thành một loạt hồ chứa bậc thềm, gây thiệt hại không thể đảo
ngược đối với tính lành mạnh và mức sản xuất của sông. Điều nầy có nghĩa là những lợi ích kinh tế và
xã hội lớn lao mà dòng sông từng cống hiến sẽ mất, và dòng sông sẽ trở thành
một lòng lạch để sản xuất điện, chủ yếu mang lợi lộc cho các công ty thủy
điện.”
Lào, một trong những quốc gia nghèo nhất trên thế giới, bao
quanh bởi Trung Hoa, Việt Nam, Cambodia và Thái Lan, tự xem mình là “Bình điện
của Á Châu,” mong muốn xây đập trên tất cả dòng sông, nhiều lần trong nhiều
trường hợp, và xuất cảng điện sang các nước láng giềng giàu mạnh hơn bất chấp
nguy hiểm đối với sinh thái tự nhiên và con người lệ thuộc vào những dòng sông
nầy để cung cấp giao thông và thực phẩm.
Trong quá khứ, MRC đã cố gắng nhưng hoàn toàn thất bại trong
việc khuyến cáo Lào nên trì hoãn đợt xây đập và cứu xét vài dự án, đặc biệt là
Xayaburi, đập đầu tiên trên dòng chánh ở hạ lưu Mekong và được xem là đập hủy
hoại môi trường nhiều nhất ở Lào. Nhưng
nhiều đập khác đã được xây trên khúc sông Mekong ở Lào, với những khối bê tông
vọt lên ở Pak Beng và Don Sahong gần thác Si Phan Don ngay biên giới Cambodia.
Một trong những đập đó, đập Xe Pian, đã vỡ trong tháng 7, tạo
nên con sóng nước đục ngầu, cuốn trôi tất cả làng mạc và giết chết hàng chục
hay hàng trăm người. Hy vọng chánh phủ
sẽ xem việc vỡ đập nầy như là một bước ngoặt cho chiến dịch xây đập hấp tấp của
họ. Như việc chấp thuận dự án Luang
Prabang cho thấy, việc nầy đã không xảy ra.
Save the Mekong yêu cầu Việt Nam cứu xét lại việc tham dự vào
đập Luang Prabang, với nhà đầu tư hàng đầu là Điện lực PV, một chi nhánh của
công ty quốc doanh Petro Vietnam.
Liên minh Mekong nói rằng sự tham dự của một công ty quốc
doanh Việt Nam đi ngược lại với những lo ngại được lặp đi lặp lại bởi chánh phủ
Việt Nam trong tiến trình Thông báo Trước cho các đập trên dòng chánh. “Dựa trên những lo ngại về những ảnh hưởng
đối với Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), trong tiến trình Thông báo Trước của
đập Xayaburi, chánh phủ Việt Nam kêu gọi ‘một sự trì hoãn ít nhất 10 năm’ cho
đập Xayaburi và các đập được dự trù khác trên dòng chánh.”
Rõ ràng, điều đó không xảy ra. Liên minh Mekong nói Điện lực PV có thành
tích xấu trong các dự án thủy điện ở Lào.
Mặc dù đã hoàn tất, các đập Xe Kaman 1 và 3 ở nam Lào không vận hành
thích đáng và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các cộng đồng địa phương.
“Vì đập Luang Prabang sẽ gia tăng ảnh hưởng đối với dòng sông
và ĐBSCL, chánh phủ Việt Nam phải xem xét lại việc tham dự vào dự án,” Liên
minh cho biết.
Nghiên cứu của Hội đồng MRC, đánh giá các kế hoạch phát triển
hiện tại và trong tương lai, cho thấy rõ rằng các đập được dự trù trên dòng
chánh và phụ lưu Mekong đe dọa nghiêm trọng đến sinh thái, kinh tế và an ninh
lương thực của khu vực. Đối với các đập
trên dòng chánh, Nghiên cứu của Hội đồng MRC cho thấy ảnh hưởng liên quan đến
sự nối kết thì “nghiêm trọng và vượt quá ảnh hưởng của tất cả việc phát triển
nguồn nước trong hạ lưu vực Mekong.”
Một trong những đề nghị then chốt của Nghiên cứu là các nước
thành viên nên nghiêm chình cứu xét các giải pháp năng lượng tái tạo thay thế
cho các đập có qui mô lớn. Nhưng không
có dấu hiệu nào cho thấy những đề nghị nầy được thực hiện hay dùng trong việc
lấy quyết định đối với các đập trên dòng chánh.
Một nghiên cứu trong năm 2018 của MRC, một cơ quan chỉ có
danh nghĩa trong việc xây đập trên sông, lưu ý rằng vào năm 2040 Lào có kế
hoạch xuất cảng 11.739 MW điện sang Thái Lan, trong khi chánh phủ Thái Lan cho
thấy chỉ cần 4.274 MW. Tổ chức NGO nói
sự sai biệt gần 7.500 MW nầy lớn hơn công suất thiết trí của tất cả 7 đập trên
dòng chánh đang được xây hay dự trù gộp lại.
Liên minh cho biết trong một công bố rằng “Những đường lối và
giải pháp năng lượng khả chấp và bình đẳng tôn trọng quyền của cộng đồng và
thỏa mãn nhu cầu nước và năng lượng trong khu vực đã sẵn có.” Một tiềm năng khổng lồ cho năng lượng có hiệu
quả và năng lượng phi thủy điện hiện có trong khu vực. Một sự đánh giá tổng thể sẽ giúp xác định đường
lối và giải pháp năng lượng khả chấp và bình đẳng cho khu vực nhưng không cần
hủy hoại các hệ thống sông mà hàng triệu người phụ thuộc vào để sinh sống.
Không chắc những lo ngại của NGO sẽ được để ý. Lào, với hạ tầng cơ sở thiếu thốn và lệ thuộc
nặng nề vào việc xuất cảng tài nguyên thiên nhiên, đang bán mình cho phần còn
lại của khu vực. Đầu tư trực tiếp của
ngoại quốc không chỉ nằm trong các đập thủy điện được chú ý dọc theo sông
Mekong mà còn nằm trong các mỏ đồng và vàng, đốn gỗ và xây dựng mà không có hay
ít quan tâm đến ảnh hưởng môi trường của chúng.
Cũng không chắc rằng lợi lộc sẽ giúp cho người nghèo ở Lào. Hầu như chúng sẽ chui vào túi của những người
có thẩm quyền quyết định.
Our Correspondent – Bình Yên Đông lược dịch
.
No comments:
Post a Comment