(TBKTSG)
- Hàng chục con đập thủy điện trên dòng sông Mêkông đang gây ra những
tác động tiêu cực mà thiệt hại của nó lớn hơn nhiều so với lợi ích từ lượng
điện được tạo ra. Đã vậy, sự phối hợp của các nước tiểu vùng sông Mêkông để
chia sẻ thông tin và cân bằng lợi ích đang trở nên khó khăn hơn khi Trung
Quốc tham gia tài trợ xây dựng đập cho các nước kém phát triển.
|
Đập thủy điện Sesan 2 của Campuchia
Ảnh: Nikkei Asia
Review
|
Tác động tiêu cực
Ông Sam In,
người nông dân trồng lúa 48 tuổi ở tỉnh Stung Treng, phía Đông Bắc
Campuchia, chưa bao giờ biết rằng người ta phải trả tiền để sử dụng nước,
cho đến khi ông bị buộc phải rời khỏi nhà của mình bên bờ một nhánh sông
Mêkông cách đây hai năm.
Cùng với hàng
trăm hộ gia đình khác, 10 thành viên trong gia đình của Sam In phải di dời
khỏi làng Sre Sronok để nhường chỗ cho công trình thủy điện. Giờ đây họ
sống trong một ngôi làng mới do chính phủ xây dựng, nơi các ngôi nhà có mái
xanh giống hệt nhau, nằm trên một vùng đất rộng.
“Chi phí sinh
hoạt của chúng tôi tăng lên đáng kể”, Sam In nói với báo Nikkei Asia
Review. “Chúng tôi phải mua nước để trồng lúa và sử dụng. Trước đây tất cả
đều lấy từ sông, miễn phí”.
Chính phủ đã
cấp cho gia đình 2 héc ta đất để trồng lúa, nhưng do không có hệ thống thủy
lợi và các thiết bị canh tác phù hợp nên năng suất thấp hơn một nửa so với
cánh đồng ở làng cũ.
Những cánh đồng
cũ cách đó 20 cây số đã bị ngập nước vào tháng 9-2017, khi cửa xả lũ của
đập hạ Sesan 2 được đóng lại, tạo ra một hồ chứa nước rộng 33.000 héc ta.
Con đập trị giá 816 triệu đô la Mỹ, nằm cách sông Mêkông 25 ki lô mét, dự
kiến sẽ tạo ra 400 MW điện khi đi vào hoạt động cuối năm nay, trở thành đập
thủy điện lớn nhất ở Campuchia.
Người dân làng
Sreok Sronok đã phản đối kế hoạch xây đập thủy điện khi nó được trình bày
10 năm trước. “Chính phủ giải thích rằng điện được tạo ra từ con đập sẽ có
lợi cho cả nước. Họ nói đất nước cần xây dựng đập để không phải mua điện
của Lào và giảm chi phí điện”, Sam In cho biết. “Nhưng tôi nghĩ rằng nó
mang lại lợi ích nhiều hơn cho người dân thành phố”.
Ngoài những vấn
đề mà Sam In và những người hàng xóm đang trải qua, con đập có thể mang lại
những hậu quả không mong muốn khác như làm giảm nguồn cung cá, thay đổi
dòng chảy, giảm trầm tích lòng sông... Một nghiên cứu năm 2012 của Viện Hàn
lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ cho biết, con đập sẽ đe dọa hơn 50 loài cá.
Các chuyên gia
và các tổ chức từ lâu đã lo ngại rằng, lợi ích kinh tế từ việc sản xuất
điện của đập Sesan 2 vẫn đang là câu hỏi bỏ ngỏ, khi khu vực này phải hứng
chịu một mùa khô kéo dài bảy tháng dẫn tới lưu lượng nước thấp. Bất chấp
những băn khoăn đó, chính phủ Campuchia vẫn thúc đẩy kế hoạch với sự ủng hộ
của Trung Quốc.
Hydrolancang
International Energy, một công ty con của tập đoàn Huaneng, là nhà đầu tư
lớn nhất trong dự án, với 51% cổ phần, tập đoàn Hoàng gia chiếm 39%.
Việc xây dựng
đập của Trung Quốc - trên phần thượng lưu sông - đang làm thay đổi đáng kể
sinh kế của hơn 60 triệu người sống phụ thuộc vào sông Mêkông.
Sông Mêkông dài
4.800 ki lô mét bắt đầu từ cao nguyên Tây Tạng ở Trung Quốc, chảy qua tỉnh
Vân Nam vào Đông Nam Á - Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia - sau đó xuống
Việt Nam, nơi nó thoát ra biển Đông. Đây là con sông dài thứ 12 trên trái
đất và có số loài cá đa dạng thứ nhì trên thế giới, chỉ đứng sau Amazon.
Nền kinh tế của
tất cả các nước Mêkông dựa vào dòng sông này theo những cách khác nhau.
Trung Quốc và Lào phần lớn coi Mêkông là nguồn sản xuất điện. Campuchia và
nhiều người dân địa phương ở Lào, Thái Lan - phụ thuộc vào nghề đánh bắt
cá. 20 triệu người sống ở đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam phụ thuộc
vào trầm tích tự nhiên của sông để trồng lúa.
Sự phối hợp của
các nước tiểu vùng sông Mêkông để chia sẻ thông tin và cân bằng lợi ích
đang trở nên khó khăn hơn khi Trung Quốc tham gia tài trợ xây dựng đập ở
các nước kém phát triển như Campuchia và Lào. Trong số 11 đập dự kiến xây
dựng trên dòng chính ở hạ lưu sông Mêkông, có 6 đập được Trung Quốc hậu
thuẫn, theo báo cáo của Tổ chức Sông ngòi quốc tế (International Rivers) có
trụ sở tại Hoa Kỳ. Ba mươi đập khác ở các nhánh sông được lên kế hoạch xây
dựng.
Trong khi Trung
Quốc đẩy mạnh việc xây dựng đập, các nhà đầu tư khác - bao gồm cả phương
Tây và Nhật Bản - đang rút lui khỏi các dự án này. Ngân hàng Phát triển
châu Á đã ngừng tài trợ cho các dự án thủy điện trên dòng chính Mêkông vì
lo ngại “những tác động tiêu cực tiềm tàng”.
Rủi ro địa
chính trị
Ông Somchit
Chittapong đã sinh sống bên sông Mêkông hơn 40 năm ở tỉnh Chiang Rai, phía
Bắc Thái Lan. Vào một ngày tháng 3 vừa qua, ông nhận thấy mực nước ở đây
thấp bất thường.
“Bạn có thấy
đàn vịt ở đó không?”, ông Somchit chỉ vào một bờ cát gần đó. “Vào thời điểm
này trong năm chỗ ấy thường ngập dưới nước”.
Somchit chỉ về
phía chiếc thuyền vận chuyển cao su của người anh trai, đang nằm trên bờ
sông. Nó đã mắc kẹt ở đó trong hơn năm ngày. Đây là một trong nhiều tàu chở
hàng đi từ Chiang Rai, trung tâm xuất khẩu chính của Thái Lan sang Trung
Quốc, bị mắc kẹt vào tháng 3, do mực nước thấp bất thường. Nguyên nhân là
bởi các đập nước đã ngăn chặn dòng chảy một cách đột ngột.
Các doanh
nghiệp địa phương đã kêu gọi Trung Quốc công bố lịch mở nước của các con
đập. Trung Quốc đồng ý làm việc này trong mùa mưa từ tháng 6 đến tháng 10.
Thời gian còn lại, họ cho biết những thông tin liên quan đến đập nước là
“vấn đề nội bộ”.
Pakaimas
Vierra, Phó chủ tịch Phòng Thương mại Chiang Rai, cho hay: “Trung Quốc
không cung cấp thông tin nên chúng tôi không thể lên kế hoạch kinh doanh.
Hàng tồn kho đang chất đống”.
Giao thương với
các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, là nguồn thu chính của Chiang
Rai, tỉnh nằm gần Tam giác vàng, nơi sông Mêkông hình thành biên giới giữa
Thái Lan, Lào và Myanmar.
Ông Thitinan
thuộc trường Đại học Chulalongkorn cho biết: “Việc Trung Quốc đắp đập ở
thượng nguồn sông Mêkông từ lâu đã được coi là một nguy cơ địa chính trị
đối với các quốc gia hạ lưu”.
Các nước ở lưu
vực thấp hơn gặp khó khăn trong việc đối phó với Trung Quốc, một trong
những đối tác thương mại và các nhà đầu tư lớn trong khu vực. Thương mại
song phương giữa Trung Quốc và năm nước ven sông đạt tổng cộng 220 tỉ đô la
Mỹ trong năm 2017, tăng 16% so với năm trước, trong khi đầu tư đạt 42 tỉ đô
la Mỹ.
Việc tập trung
vào thủy điện trên sông Mêkông đã đi ngược với kết quả của các nghiên cứu
khác nhau cho rằng tác động tiêu cực của các con đập lớn hơn lợi ích của
việc tăng nguồn cung cấp điện. Một bài báo xuất bản năm 2017 do Đại học Mae
Fah Luang của Thái Lan công bố cho thấy, nếu tất cả hơn 40 đập trên sông
Mêkông và các chi nhánh được xây dựng vào năm 2030, thì bốn nước lưu vực
thấp sẽ bị thiệt hại kinh tế lên tới 7,3 tỉ đô la Mỹ. Mất mát từ sự sụt
giảm trong đánh bắt thủy sản sẽ lớn hơn lợi ích từ 110.000 gigawatt giờ
điện được tạo ra, báo cáo cho biết.
Tuy nhiên, nhu
cầu về điện là có thật. Campuchia dự kiến sẽ kết nối 70% hộ gia đình vào
lưới điện năm 2030. Chi phí điện đắt đỏ của nước này đang ngăn cản các
doanh nghiệp thâm nhập thị trường và thiết lập các hoạt động quy mô lớn.
Lào, nước nghèo
nhất trong khu vực, là nước tích cực nhất trong việc phát triển các đập
trên sông Mêkông. Họ hy vọng sẽ bán điện cho các nước láng giềng và trở
thành “pin của khu vực Đông Nam Á”.
Ông Nguyễn Hữu
Thiện, một nhà sinh thái học độc lập ở Việt Nam và chuyên gia về đồng bằng
sông Cửu Long cho rằng, nếu các cường quốc lớn như Mỹ và Nhật Bản thấy tình
hình Mêkông là vấn đề an ninh phi truyền thống nghiêm trọng, ảnh hưởng đến
hòa bình và ổn định của khu vực, họ nên coi trọng và giúp thúc đẩy năng
lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và gió.
(Theo Nikkei
Asia Review)
Source:
|
No comments:
Post a Comment