29/7/2018
Trong tứ họa có tính chất tàn phá mạnh mẽ nhất trên
đời là “Thủy – Hỏa – Đạo – Tặc”, Thủy đứng đầu bởi “Trên thế gian không có
thứ gì yếu mềm như nước, nhưng lại không có thứ mạnh mẽ nào có thể thắng được
nước” (Lão Tử).
Thiên
tai, thảm họa có liên quan tới nước từ bao đời vẫn là những điều con người
không thể kiểm soát và khi nó xảy ra thì hậu quả là rất tang thương. Lũ lụt,
mưa bão, sóng thần… là phản ứng chủ động của thiên nhiên. Nhưng vỡ đê, vỡ đập
dẫn tới tai họa khôn lường là cái họa do con người tự tay bấm nút khởi động.
Sông
Mê Kông và Việt Nam: Nạn nhân của những con đập thủy điện ở thượng nguồn
Ủy
hội sông Mê Kông (Mekong River Commission – MRC, tiền thân là Ủy ban sông Mê
Kông 1957) đã được thành lập vào năm 1995 với sự tham gia của 4 quốc gia tại
lưu vực sông gồm Việt Nam, Thái Lan, Lào và Campuchia. Dù là nước kiểm soát
dòng chảy trực tiếp tại phần thượng nguồn sông Mê Kông, nhưng Trung Quốc từ
chối tham gia hiệp hội mà chỉ là đối tác của Ủy hội cùng với Myanma.
Ủy
hội sông Mê Kông đã thực hiện rất nhiều nghiên cứu khoa học và đưa ra cảnh báo
nhằm hạn chế và tạm dừng quá trình xây các đập trên sông Mê Kông. Theo tính
toán của Ủy hội, lợi ích thu được từ việc phát triển thủy điện nhỏ hơn rất
nhiều so với các tổn thất mà nó gây ra như thiệt hại nghề cá, thiệt hại nông
nghiệp, sự tuyệt chủng của nhiều loại động thực vật… “Các dự án phát triển
thủy điện làm ngưỡng đói nghèo gia tăng,” TS. Naruepon Sukumasvin, Ban Thư ký
Ủy hội sông Mê Kông Quốc tế đã từng đưa ra cảnh báo. “Sản lượng đánh bắt cá ở
hành lang sông Mê Kông sẽ giảm khoảng 1,57 tỉ USD”.
Một
nghiên cứu công bố năm 2017 của Đại học Mae Fah Luang tại Thái Lan cho biết nếu
hơn 40 dự án đập thủy điện trên dòng chính và các nhánh của sông Mê Kông được
xây dựng trước năm 2030, phúc lợi kinh tế đối với 4 quốc gia hạ nguồn sẽ là
-7,3 tỷ USD. Thiệt hại từ lượng cá mất đi còn lớn hơn lợi ích từ 110.000
gigawatt giờ điện sản xuất được.
Tuy
nhiên, mọi cảnh báo và các kiến nghị của Ủy hội sông Mê Kông cũng chẳng thể làm
gì khi Trung Quốc không nằm trong Ủy hội và liên tục cho xây các đập thủy điện
lớn trên lưu vực sông thuộc địa phận của mình. Tờ The Nation (Thái Lan) đưa tin
Trung Quốc là một trong những quốc gia đầu tư mạnh mẽ nhất vào thủy điện trên
sông Mekong bất chấp sự phản đối của cộng đồng quốc tế. Nước này đã xây
dựng 8 đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Kông.
Con đập lớn nhất thượng lưu sông Mê
Kông Nọa Trát Độ của Trung Quốc.
(Ảnh: youtube.com)
Khi
con đập lớn nhất thượng lưu sông Mê Kông Nọa Trát Độ của Trung Quốc đi vào hoạt
động, Milton Osborne, chuyên gia về Đông Nam Á tại Viện Lowy, một tổ chức
tư vấn chính sách quốc tế ở Sydney, Australia, đã nói: “Những gì đang diễn ra ở
Trung Quốc rốt cuộc sẽ thay đổi khả năng tạo ra lúa gạo và các sản phẩm khác
của con sông dài nhất, quan trọng nhất Đông Nam Á, con sông trọng yếu đối với
sinh kế của 60 triệu người ở hạ lưu”. “Mỗi con đập mà Trung Quốc xây lên đều
tạo ra nguy cơ làm cạn kiệt dòng chảy lớn hơn, đặc biệt là khi cả đập Tiểu Loan
và Nọa Trác Độ đều có vai trò là những đập trữ nước, hạn chế dòng chảy của
sông”, ông Osborne chia sẻ thêm.
Sự
vô trách nhiệm của Trung Quốc đã thúc đẩy các quốc gia hạ lưu sông cũng lên kế
hoạch xây dựng đập thủy điện để kiếm lời khi mọi nỗ lực khai thác bền vững dòng
sông đã trở nên vô nghĩa. Và Trung Quốc đã giúp đẩy nhanh quá trình này với vai
trò là nhà đầu tư cung cấp vốn cho các dự án thủy điện trên sông Mê Kông của
Lào, Campuchia. Con đập lớn nhất Campuchia, Sesan 2 có nhà đầu tư lớn nhất
là Tập đoàn Hydrolancang International Energy, một công ty con của Tập đoàn
Huaneng, Trung Quốc, nắm giữ 51% cổ phần. Tờ The Nation (Thái Lan) cho biết
Trung Quốc cũng đứng sau hai dự án thủy điện lớn ở Lào, gồm đập Pak Beng
và đập Pak Lai.
Việt
Nam là nước nằm ở hạ lưu con sông bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng này, với tỷ
lệ diện tích lưu vực là khoảng 9%, tỷ lệ dòng chảy 11%. Việt Nam không có đập
thủy điện nào trên sông nhưng lại là quốc gia chịu thiệt hại nặng nề nhất từ
những đập thủy điện đặt dọc phía thượng nguồn con sông này.
“Một
trong những nguyên nhân gây ra sạt lở ở đồng bằng sông Cửu Long là do các nước
trên thượng nguồn sông Mê Kông gia tăng các hoạt động kinh tế, tập trung vào
thủy điện, gây ra hệ lụy tiêu cực đối với hạ lưu”, ông Nguyễn Trường Sơn, Phó
tổng cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp & Phát triển
nông thôn) chia sẻ với báo chí.
Nguồn
nước suy giảm do điều tiết chủ động từ các đập thủy điện khiến lưu vực hạ lưu
sông khô cằn, hạn hán. Tình trạng xâm ngập mặn tăng nhanh và nguy cơ nước biển
dâng cao đe dọa đời sống vùng đồng bằng sông Cửu Long. PGS, TS. Lê Anh Tuấn,
Phó viện trưởng Viện Biến đổi khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ cho rằng vùng
đồng bằng được hình thành do phù sa sông Mê Kông có thể bị sụt lún khi không
còn được bồi đắp nữa. Đồng thời, chuyên gia về tài nguyên nước Nguyễn Thị
Phương Lâm cho biết, khi phù sa bị giữ lại ở thượng nguồn, lượng chất dinh
dưỡng cho sản xuất nông nghiệp ở vựa lúa của Việt Nam sẽ suy giảm khiến giảm
năng suất cây trồng.
Nguồn nước suy giảm do điều tiết chủ
động từ các đập thủy điện khiến lưu vực hạ lưu sông khô cằn, hạn hán, nhất là ở
những vùng hạ lưu của Việt Nam. (Ảnh: youtube.com)
Những
tác hại của các đập nước trên sông Mê Kông đối với Việt Nam là quá hiển nhiên.
Và không chỉ vùng đất ở hạ lưu sông phải chịu thiệt thòi, chính dòng sông ảnh
hưởng tới đời sống của 60 triệu người dân sống trong lưu vực cũng sẽ trở thành
nạn nhân của những con đập thủy điện.
Theo
CGIRA – Nhóm Tư vấn Nông nghiệp Quốc tế, tính đến tháng 6/2018, có tổng cộng
750 con đập đã được hoàn thành, đang xây dựng và đã được lên kế hoạch xây dựng
trên dòng sông Mê Kông (gồm cả các đập thuỷ điện, đập thuỷ lợi và các công
trình chắn nước khác). Một báo cáo mới của Viện Bảo vệ Môi trường Mỹ vừa qua cho
biết dự án xây dựng đập thủy điện lớn nhất sông Mê Kông – đập Sambor ở
Campuchia (chủ thầu là Công ty Lưới điện Hoa Nam của Trung Quốc), có nguy cơ
“giết chết” dòng sông chảy qua 6 quốc gia châu Á này. Và với quy mô được cho là
lớn nhất sông Mê Kông, nếu được xây dựng, sức chứa của đập Sambor lớn hơn nhiều
so với đập Xe Pian – Xe Namnoy vừa xảy ra sự cố nứt vỡ và lũ lụt kinh hoàng tại
Lào.
Con
sông trở thành nạn nhân của tham vọng chinh phục thiên nhiên của con người và
cả những tính toán kinh tế. Nhưng luôn có những rủi ro tiềm ẩn cho chính
những người trục lợi từ thiên nhiên. Có lẽ đã đến lúc các quốc gia đang
chạy đua làm đập thủy điện để kiếm lời trên sông Mê Kông phải tham khảo xu
hướng phá bỏ các con đập trên thế giới sau quá nhiều những hệ lụy nguy hiểm từ
hành động cao ngạo của con người: Chinh phục và bắt thiên nhiên phải phục tùng
ham muốn của mình.
Sự vô trách nhiệm của Trung Quốc đã
thúc đẩy các quốc gia hạ lưu sông cũng lên kế hoạch xây dựng đập thủy điện để
kiếm lời khi mọi nỗ lực khai thác bền vững dòng sông đã trở nên vô nghĩa – Bản
đồ các đập thủy điện trên sông Mekong. (Ảnh: pinterest.com)
Xu
hướng phá bỏ đập thủy điện của các quốc gia phát triển
Sau
khi xét thấy lợi ích và tác hại của các đập thủy điện đã phản ánh hết sức rõ
ràng trong thực tế, các quốc gia phát triển trên thế giới đã đi đầu trong phong
trào gỡ bỏ các đập nước và đập thủy điện để hồi sinh những dòng sông.
Các
đập thủy điện chắc chắn đã phá huỷ hệ thống sinh thái của những con sông, làm
sụt giảm nghiêm trọng sự phong phú của các loài thuỷ sinh, ảnh hưởng tiêu cực
tới các quyền lợi của cộng đồng cư dân trong lưu vực các con sông có công trình
thủy điện. Chính vì thế, Hoa Kỳ đã cho gỡ bỏ hơn 1.380 đập nước trong hơn 100
năm qua (theo Hiệp hội Sông ngòi Hoa Kỳ).
Và
người ta dễ dàng quan sát được rằng, sau khi các công trình đập thuỷ điện được
gỡ bỏ, các dòng sông đều được phục hồi mau chóng. Phần lớn các dòng sông trở
lại trạng thái ổn định chỉ trong một vài tháng hay một vài năm.
Theo
tổ chức Mạng lưới Sông ngòi Quốc tế (International Rivers Network), một năm sau
khi gỡ bỏ đập thuỷ điện Edwards (năm 1999), loài cá di cư đã phục hồi phong phú
như trước trên sông Kennebec của bang Maine. Hàng triệu con cá trích (một loài
cá di cư phụ thuộc vào việc bơi ngược dòng lên thượng nguồn để đẻ trứng) đã trở
lại và phát triển khắp dòng sông – nơi chúng đã không được nhìn thấy trong 160
năm trước đó (Theo nghiên cứu của Dan Beard).
Theo
tổ chức Gỡ bỏ Đập nước châu Âu (Dam Removal Europe), 500 đập lớn tại Pháp đã
chặn dòng chảy của các loài cá và phù sa, đặc biệt từ dãy núi Alps và Pyrenees.
Việc sụt giảm đột ngột số lượng các loài cá di cư đã khiến Pháp quyết định cho
dỡ bỏ các đập nước.
Và
theo sau Pháp, nhiều quốc gia châu Âu khác cũng đã tiến hành gỡ bỏ nhiều con
đập trên lãnh thổ của mình. Đến nay đã có 3.450 đập tại các quốc gia ở châu lục
này bị gỡ bỏ, tại Thuỵ Điển, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Thuỵ Sĩ và Pháp
(Theo tổ chức Gỡ bỏ Đập nước châu Âu).
Những đập thủy điện lớn nhất thế
giới cũng sẽ bị dỡ bỏ – Đập Glen Canyon trên sông Klamath, Hoa Kỳ. (Ảnh:
orastie.info)
Sau
khi ngây thơ nghĩ rằng mình có thể làm chủ được thiên nhiên, con người đã nhận
ra lý lẽ của cổ nhân là chính xác, chỉ có thuận theo tự nhiên mới là cách sinh
tồn tốt nhất.
Vì
sao cần quay trở lại với tư tưởng chủ đạo của hàng nghìn năm văn minh nhân
loại?
Nền
văn minh 5.000 năm của mảnh đất Thần Châu vốn đều có tư tưởng chủ đạo là “Thiên
nhân hợp nhất”, tôn trọng và thuận theo tự nhiên.
Bàn
về việc trị nước, Mạnh Tử đã viết rằng: “Không làm trái thời canh tác của dân
thì thóc dư ăn; Không dùng lưới dày ở ao đầm thì cá và ba ba dư ăn; Tùy theo
mùa mới khai thác gỗ rừng thì gỗ dư dùng”… “Không giết hại gà, lợn, chó vào mùa
chúng sinh sản thì dân bảy mươi tuổi có thịt để ăn”.
Nghĩa
là thiên nhiên cho ta điều kiện tốt để sinh tồn, thì ta phải biết trân quý và
sử dụng hợp lý. Càng không thể ngông cuồng mà muốn “cải tạo” thiên nhiên, hay
biến thiên nhiên thành vũ khí theo ý muốn thiển cận của mình như cách những
người con của mảnh đất Thần Châu thời nay đang làm.
Trung Quốc hiện đại với tư tưởng đấu
với Trời, đấu với Đất đang gây ra biết bao hệ lụy nghiêm trọng. (Ảnh: DKN).
Chính
Trung Quốc đã có bài học đau đớn từ đập thủy điện Tam Hiệp khi nó gây ra ô
nhiễm, động đất, lở đất, xáo trộn cuộc sống của hơn 1,3 triệu dân, phá hủy các
di tích lịch sử và môi trường sống của động vật nguy cấp. Hàng trăm nhà máy,
hầm mỏ, bãi rác và khu công nghiệp bị nhấn chìm trong nước, khiến cho nước
trong một hồ chứa nước dự trữ gần đó bị ô nhiễm nặng nề. Một con sông hùng vĩ
một thời đã trở thành một cái ao tĩnh lặng.
Đập
Tam Hiệp được xây dựng phía trên 2 đường đứt gãy chính, và kể từ khi nó được
xây dựng đã có hàng trăm cơn chấn động nhẹ xảy ra. Các chuyên gia còn cho rằng
trận động đất thảm khốc ở Tứ Xuyên năm 2008 làm 200.000 người chết cũng một
phần là do lượng nước dồn về phần đập nằm ở rất gần đường đứt gãy.
Thêm
vào đó là những nguy cơ rình rập cho tương lai người dân Trung Quốc và thậm chí
là cả nhân loại. Một báo cáo được đăng tải trên trang Futurism chỉ ra rằng,
khối lượng nước khổng lồ được tích trữ tại đập Tam Hiệp đủ để làm thay đổi
chuyển động quay, làm lệch cực từ và biến đổi hình dạng vỏ Trái Đất.
Trước
đó, vào năm 1975, đập thủy điện ở tỉnh Hà Nam, Trung Quốc bị vỡ sau một trận
mưa bão lớn đã khiến gần 171.000 người thiệt mạng.
Nhưng
có vẻ bị nhiễm nặng quan điểm “đấu Trời là niềm vui vô tận, đấu Đất là niềm vui
vô tận, và đấu người là niềm vui vô tận” của cựu lãnh đạo Mao Trạch Đông, chính
quyền Trung Quốc ngày nay vẫn không học được bài học về việc ngông cuồng tranh
đấu với cả Thiên Địa chắc chắn sẽ mang lại kết quả đau thương cho con người.
Tư tưởng đấu tranh đã ăn sâu một
cách hệ thống vào trong tư tưởng của người Trung Quốc ngày nay – Đây chính là
nguyên nhân then chốt cho việc hủy hoại môi trường và đi ngược lại với các giá
trị truyền thống. (Ảnh: pinterest.com)
Các
ca khúc quần chúng trong thời kỳ đại nhảy vọt đã cho thấy sự ngạo mạn của chính
quyền Trung Quốc: “Hãy để cho núi phải cúi đầu và sông phải dẹp sang một bên”;
“Không có Ngọc Hoàng Thượng Đế trên trời và không có Long Vương dưới đất. Ta là
Ngọc Hoàng Thượng Đế và ta là Long Vương. Ta ra lệnh cho tam núi ngũ đèo phải
dẹp sang một bên, ta đã đến đây!”.
Ăng-ghen
đã từng nói rằng: “Tự do là sự thừa nhận những điều tất nhiên” và Mao Trạch
Đông tiếp theo thêm vào, “và là sự cải tạo thế giới”. Đó chính là quan điểm về
việc thiên nhiên hay nhân loại đều có thể bị chinh phục bằng cách vận động ý
thức chủ quan của con người để hiểu những quy luật khách quan, là quan điểm của
thuyết tiến hóa “quần ngư tranh thực, kẻ mạnh sinh tồn” đầy sơ hở. Đây cũng là
kim chỉ nam cho chính quyền Trung Quốc trong suốt bao năm qua, và họ vận dụng
vào cả việc biến thiên nhiên thành vũ khí để tấn công quốc gia ở hạ lưu Mê Kông
như Việt Nam.
Chính
quyền Trung Quốc tin rằng con người là sinh vật thông minh, giỏi giang nhất bởi
là kẻ mạnh và chiến thắng trong cuộc chiến sinh tồn. Nên tất nhiên, kẻ mạnh thì
được phép khiến mọi thứ phải phục tùng mình, kể cả thiên nhiên hay nước bạn
láng giềng yếu thế hơn.
Thế
nhưng xu hướng thời đại đã chứng minh điều ngược lại, thuận theo tự nhiên, biết
khiêm nhường trước thiên nhiên mới là cách bảo vệ sự hiện diện của nhân loại
trong tương lai trên Trái Đất này.
Và
đó không phải là nhận thức mới mẻ gì của con người sau biết bao phát minh, phát
kiến tưởng chừng là vĩ đại. Từ xa xưa, cổ nhân đã từng lưu lại bài học cho hậu
thế. Khổng Tử nói: “Địa thế khôn, quân tử dĩ hậu đức tải vật”, nghĩa là, đất
rộng rãi, kẻ quân tử nên theo gương đất, lấy đức dày chở muôn vật.
Lão
Tử nói: “Người thuận theo Đất, Đất thuận theo Trời, Trời thuận theo Đạo, Đạo
thuận theo tự nhiên. Vạn vật cứ vận chuyển như thế mà sinh tồn”.
Trị
thủy là điều cần thiết để con người có thể sinh tồn, nhưng người xưa trị thủy
không phải là hành động thô bạo để chống chọi lại thiên nhiên. Và câu chuyện
Đại Vũ trị thủy vẫn còn nguyên giá trị.
Cha
của ông là Cổn vốn là người được cử ra phụ trách việc trị thủy, tránh ngập úng
cho dân chúng ở lưu vực sông Hoàng Hà. Cổn trị thủy suốt chín năm trời mà không
có kết quả gì, vì ông chỉ biết đắp đê và đắp đập để ngăn nước. Khi nước dâng
cao, làm vỡ đê đập, tai họa còn lớn hơn trước. Đại Vũ dùng cách khơi thông để
trị thủy, gặp núi xẻ núi, gặp dốc đắp đê, khơi thông dòng nước, thuận theo thế
dòng chảy mà dẫn nước, cuối cùng đưa ra biển.
Công
trình thủy lợi cổ đại “Đô Giang Yển” của nhà Tần sau 2.200 năm vẫn luôn bồi đắp
cho đồng bằng Tứ Xuyên màu mỡ trở thành “Thiên cổ chi quốc (đất nước thiên
đường). Công trình này đã được Tổ chức Giáo dục Khoa học Văn hóa Liên Hợp Quốc
(UNESCO) công nhận là “Di sản Văn hóa Thế giới”, xứng danh là tinh hoa văn hóa
của nhân loại. Trên thế giới không có một công trình nào có sinh mệnh kéo dài
như vậy.
Công trình thủy lợi cổ đại “Đô Giang
Yển” là kiệt tác vĩ đại tạo phúc cho dân, được xây dựng trong sự hài hòa với
thiên nhiên. (Ảnh: weibo.com)
Đó
chính là minh chứng hùng hồn cho cái lý “Thiên nhân hợp nhất” của cổ nhân,
không đối đầu với tự nhiên mà mượn sức mạnh của tự nhiên dùng cái hay của nó
biến hại thành lợi, chung sống hòa bình với tự nhiên.
Trong khi các quốc gia văn minh trên thế giới đều
đang xem xét lại việc xây dựng các công trình thủy điện sẽ hủy hoại thiên nhiên
như thế nào, thì Trung Quốc với thứ văn hóa đấu với Thiên Địa đã gây bao tổn
thất cho chính dân Trung Quốc, còn tiếp tục xuất khẩu tư tưởng ngông cuồng sang
các quốc gia láng giềng.
Xin
chia buồn với nhân dân Lào, những tổn thất từ vụ vỡ đập chắc chắn là quá đau
thương và nặng nề. Nhưng cũng xin bày tỏ nỗi lo ngại về những nguy hiểm rình
rập khi Lào và Campuchia đang lập kế hoạch xây dựng 12 đập trên dòng sông Mê
Kông. Trong đó có những vị trí đã được cảnh báo nguy hiểm.
Di
sản của quốc gia không phải chỉ ở những đồng đô la kiếm được từ việc lạm dụng
thiên nhiên, tài nguyên. Mảnh đất chúng ta đang đứng trên cho chúng ta quá
nhiều thứ, chúng ta chỉ là những người con của đất, sinh tồn và phát triển được
nhờ tự nhiên. Như tù trưởng Seattle của bộ lạc da đỏ Duwamish và Supuamish đã
từng viết trong bức thư gửi tổng thống Hoa Kỳ năm 1854:
Đất
là Mẹ. Điều gì xảy ra với đất đai tức là xảy ra đối với những đứa con của đất.
SOURCE:
