(Mega-dams, irrigation projects choking Thai river communities off from water)
Nicha Wachpanichi – Bình Yên Đông lược dịch
Coconuts Bangkok – 2 November 2022
Trong tháng 6 năm 2022, Chantha Chanthathong từ nhà ông ở đông bắc Thái Lan đi đến Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã ở Bangkok. Cùng với khoảng 100 dân cùng làng, ông là một phần của nhóm yêu cầu bồi thường cho hàng ngàn người nói họ chịu ảnh hưởng tiêu cực của một loạt các dự án thủy nông lớn và trung bình với ý định “làm xanh” vùng đông bắc Thái Lan.
“Chúng tôi đang làm để làm nhẹ bớt lo ngại của chúng tôi trong nhiều thập niên đấu tranh,” ông nói về việc biểu tình. “Tôi không biết khi nào nó sẽ chấm dứt, nhưng tôi hy vọng chúng tôi có thể mang nhịp đập của sông trở lại.”
Chanthathong sống ở Ban Don Kaeo, một làng ở đông bắc Thái Lan nằm giữa đập Roi Et và Yasothon-Phanom Phnai trên sông Chi. Hoàn tất trong năm 2000, các đập là một phần của Kong-Chi-Mun, hay KCM, một dự án thủy nông, liên quan đến việc xây cất 14 đập lớn trên sông Chi và Mun, cả 2 là phụ lưu của Mekong.
Bản đồ cho thấy các phụ lưu của Mekong ở đông bắc Thái Lan.
Ý tưởng chuyển nước từ các sông, kể cả Mekong, để dẫn tưới đất canh tác ở vùng phía bắc khô hơn của Thái Lan đã là một mục tiêu nhiệt thành của nhiều chánh phủ liên tiếp, Nhưng những siêu dự án nầy từ lâu đã bị chỉ trích bởi các cộng đồng địa phương.
Chanthathong và láng giềng của ông nói họ đã trải qua ngập lụt thường xuyên nhà cửa của họ từ khi xây cất các đập, và rằng chúng làm gián đoạn dòng chảy theo mùa mà họ thường dựa vào để trồng lúa. Ông nói đáp ứng kém từ giới chức quốc gia trong việc đáp ứng với những lo ngại của họ đã khiến ông xuống đường phố của thủ đô.
“Chúng tọi có bằng chứng rằng dự án chuyển nước Mekong mang lại những ảnh hưởng tiêu cực nhiều hơn lợi ích mà họ nói,” Sisirak Saduak, người làm việc với các cộng đồng đại diện cho một NGO địa phương trong lưu vực sông Chi, nói.
Một đông bắc xanh
Kể từ khi dự án KCM được nội các chấp thuận trong năm 1989, các dự án hạ tầng cơ sở đã nở rộ trên khắp các phụ lưu Mekong ở đông bắc Thái Lan. Hai đập đầu tiên, Rasi Salai và Hua Na trên sông Mun, làm ngập ruộng lúa, làng mạc và rừng ngập nước nơi người dân địa phương lấy cỏ, đưa đến nhiều thập niên chống đối.
Được loan báo lúc đầu như một đập tràn cao su nhỏ, vào lúc nó được hoàn tất trong năm 1994, Rasi Salai là một dự án thủy nông bằng bê tông có 7 cửa xả nước cắt ngang sông Mun, phụ lưu Mekong lớn nhất ở Thái Lan. 90 km về phía thượng lưu, đập Hua Na theo sau trong năm 1999, và có kích thước gấp đôi Rasi Salai.
Hai đập nầy trên nguyên tắc thay đổi cuộc sống của hàng ngàn dân làng. Một số mất nhiều acres ruộng lúa như đất bị ngập và nhiễm mặn gia tăng, vì đá muối ở dưới đất. Ngư dân buộc phải thích ứng với những thay đổi của dòng nước và số cá.
Một ngư dân quăng lưới dưới bóng của đập Hua Na trên sông Mun ở Thái Lan, một phần của dự án thủy nông Kong-Chi-Mun gây tranh cãi. [Ảnh: Luke Duggleby]
Các thành viên của Hội đồng của Người nghèo, một tổ chức giúp đõ các cộng đồng trong việc tranh đấu chống lại ảnh hưởng của đập Rasi Salai và Hua Na, gặp nhau hàng tháng để thảo luận các vấn đề của họ. [Ảnh: Luke Duggleby]
Vì mức độ chống đối của quần chúng, các đập và dự án KCM trở nên bị bêu xấu và công việc tiếp theo bị ngưng lại. Nhưng các cộng đồng bị ảnh hưởng đã tranh đấu để được bồi thường và hỗ trợ kể từ đó.
“Nhà nước cần trả lại quyền quản lý nước cho người dân biết rõ nhất về môi trường của họ,” Saduak nói. “Tất cả vấn đề từ các đập được xây 30 năm trước chưa được giải quyết và chánh phủ vẫn tiến hành một siêu dự án chuyển nước mới,” ông nói.
Chaiya Chantree, 50 tuổi, là xã trưởng của làng Ban Nong Orn, trên bờ sông Mun cách đập Hua Na vài km trong tỉnh Sisaket. Ông nhớ lại khi vùng nầy còn nguyên thủy, đầy đời sống phong phú.
XIN BẤM "READ MORE" ĐỂ ĐỌC TIẾP
Các siêu đập, các dự án thủy nông duổi các cộng đồng ven song Thái ra khỏi nước.
[Ảnh: Coconuts]
Chaiya Chantree (trái) ngồi trên sông Mun cách đập Hua Na vài km, trong khi Ling (phải) đứng trên đập Rasi Salai. Cả 2 là một phần của phong trào kêu gọi bồi thường cho những ảnh hưởng do các đập gây ra. [Ảnh: Luke Duggleby]
Ngày nay, Chantree sống trong một môi trường không thể đoán trước. Mỗi năm, ông và hàng trăm người địa phương chông đối quyết định của chánh quyền địa phương về khi nào mở các cửa xả của đập Hua Na. Trong mùa mưa, các cửa xả của đập được đóng lại để tránh làm ngập thành phố Ubon Ratchathani ở kế cận, nhưng nó làm ngập ruộng lúa của Chantree. Ông nói bồi thường của chánh phủ không đủ để trang trải mất mát của cư dân.
“Nhiều cộng đồng trong lưu vực Mekong xem chúng tôi như một trường hợp nghiên cứu. Họ hỏi ‘Làm sao các ông sống với các đập?’” Chantree nói. “Nếu chúng tôi tái định cư, chúng tôi phải bắt đầu từ số 0, vì thế câu trả lời của tôi là chúng tôi phải thích ứng để sống ở đây với đập,”
Những lo ngại của Loei và KLCM
Trong năm 2012, một đánh giá ảnh hửng môi trường (EIA) được thực hiện cho một siêu dự án thủy nông ở đông bắc Thái Lan, gồm có các dự án hạ tầng cơ sở trên các lưu vực sông khác nhau kể cả Chi và Mun. Với dự án nầy, chánh phủ tái giới thiệu một dự án được đổi nhãn hiệu “Mekong-Loei-Chi-Mun” hay KLCM, cộng thêm lưu vực sông Loei, một phụ lưu khác của Mekong và một biên giới thiên nhiên giữa Thái Lan và Lào [?].
Trong giai đoạn 1, siêu dự án KLCM được tái xét sẽ mang 1,9 tỉ m3 nước mỗi năm từ Mekong qua Loei để dẫn tưới vùng đông bắc – đảo ngược chiều chảy tự nhiên. Cửa sông Loei, nơi nó gặp Mekong, sẽ được nới rộng trong dự án. Nước sẽ đi qua 17 kinh đào và đường hầm để đến đập Ubol Ratana trong tỉnh Khon Kaen. Dự án đựơc dự đoán tốn trên 1.930 tỉ baht (khoảng 51 tỉ USD) và sẽ mất 20 năm để hoàn tất.
Hợp lưu của sông Loei và Mekong, sẽ được mở rộng đáng kể trong siêu dự án KLCM mới. [Ảnh: Coconuts]
Dự án chuyển nước trên sông Loei không giới hạn trong tầm nhìn của KLCM. Jiraporn Suwanampai, người làm việc cho một đồn điền cao su gần làng bản xứ Ban Klang, lo ngại về “cửa xà” Sri Song Rak khổng lồ đang được xây trên Loei, chỉ cách nơi nó gặp Mekong vài km. Được thai nghén trong năm 2015, dự án 5 tỉ baht (132 triệu USD) gồm có 7 cửa trên sông Loei, 2 trên một con suối thiên nhiên và 5 trên các thủy lộ mới đào. Các cửa sẽ quản lý dòng chảy của Loei trong 16 km trước khi chảy vào Mekong, giảm ngập lụt và tái phân phối nước trên một vùng đất nông nghiệp rộng lớn, theo Nha Thủy nông Hoàng gia.
Nhiều người ở Ban Klang chống đối đập, nói nó sẽ ảnh hưởng hệ sinh thái địa phương và có thể gây ngập lụt trái mùa; họ cũng lo ngại về việc lấy đất. Nhưng các cộng đồng địa phương khác ủng hộ dự án và hạ tầng cơ sở nó mang lại.
Mặc dù nó gần với vị trí cửa sông được mở rộng được đề nghị, cửa xả nước không chánh thức bao gồm trong dự án KLCM và không đòi hỏi EIA, theo một đại diện của dự án, vì nó không đạt tiêu chuẩn đặt ra trong thông báo của Bộ Tài nguyên Thiên nhiên cho các dự án cần có EIA.
Cửa xả nước Sri Song Rak, đang được xây trên sông Loei. Việc xây cất sẽ được hoàn tất trong năm tới. [Ảnh: Luke Duggleby]
Một mô hình của cửa xả nước Sri Song Rak ở trong văn phòng vị trí xây cất.
[Ảnh: Luke Duggleby]
Một biểu ngữ chống đập treo trên một nhà ở làng Ban Klang,
khoảng 10 km hạ lưu của cửa xả nước Sri Song Rak.
[Ảnh: Luke Duggleby]
Trung sĩ Prakorb Poonpol, chỉ huy dự án xây cất, tái xác nhận với The Third Pole rằng dự án Sri Song Rak không phải là một phần của KLCM.
“Các giới chức thích chia chương trình phát triển nước [cho vùng đông bắc] thành các dự án tiểu qui mô, vì thế không giống như sêu dự án, và dễ tiến hành,” Santiparp Siriwattanapaiboon, giảng sư khoa học môi trường của Đại học Udon Thani Rajabhat, nói.
Một số người, gồm có Siriwattanapaiboon, tin chánh phủ Thái chỉ đơn giản đổi tên siêu dự án, đã thu hút sự xoi mói của quần chúng từ nhiều năm. “Nó giống như đâm lưỡi cưa với nhau,” Siriwattanapaiboon nói.
Thiên nhiên và văn hóa đang bị đe dọa
400 km từ sông Loei là hạ lưu sông Songkhram – khúc sông dài cuối cùng chưa bị ngăn đập ở vùng đông bắc Thái Lan. Hầu hết năm, Songkhram chảy vào Mekong nơi chúng gặp nhau trong tỉnh Nakhon Phanom. Nhưng trong mùa mưa, Mekong chảy vào Songkhram và các cánh đồng chung quanh, tạo nên rừng ngập nước đặc thù cung cấp nơi sinh sản cho nhiều thú vật và cây cối ở dưới nước. Trong năm 2019, hạ lưu vực sông Songkhram được công nhận là khu Ramsar, đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, công nhận tầm quan trọng môi trường, sinh thái và văn hóa của nó.
Siêu đập, dự án thủy nông đuổi các cộng đồng ven sông Thái ra khỏi nước.
[Ảnh: Coconuts]
Ngư dân trên sông Songkham trong tỉnh Nakhon Phanom ở Thái Lan, Hạ lưu Songkhram là con sông quan trọng cuối cùng chưa bị ngăn đập ở đông bắc Thái Lan. Kết quả là một hệ sinh thái đất ngập nước mong manh và các phụ lưu vẫn có thể hỗ trợ tích cực các cộng đồng đánh cá. [Ảnh: Luke Duggleby]
Kỹ nghệ đánh cá truyền thống ở địa phương đã chống lại các kế hoạch để xây 1 đập trên sông gần 4 thập niên. Đập được dự trù sẽ được xây ở làng Na Piang, huyện Chaibun, dưới 10 km từ nơi Songkhram gặp Mekong. Dự án nhằm mục đích giảm lũ lụt và hạn hán trong lưu vực sông. Mặc dù được công nhận là khu Ramsar, dự án vẫn còn trì hoãn.
Đập Songkhram được đề nghị cũng không được chánh thức bao gồm trong dự án KLCM, nhưng về địa dư và kỹ thuật, nó sẽ rất giống với cửa xả nước Sri Song Rak, theo Siriwattanapaiboon, gồm có 5 cửa.
Vào tháng 9 năm 2022, Thái Lan tổ chức một vòng điều trần công cộng khác cho dự án KLCM. Để đáp ứng, các cộng đồng địa phương từ các lưu vực sông khác nhau ở đông bắc đã cùng nhau thảo luận việc chống đối dự án và tiền nhiệm của nó kéo dài nhiều thập niên của họ.
Tháng 5 năm 2022, Amnal Traijak, chủ tịch của Hệ thống các Cộng đồng Mekong ở đông bắc Thái Lan, đặt một mâm nổi trên sông Songkhram như một phần của lễ hội Bun Bang Fai. Một truyền thống của các cộng đồng Lào sống dọc theo sông Mekong, lễ hội nhắc nhở thượng đế mang mưa đến đông bắc Thái Lan. Các mâm nổi được thiết kế để chuyển thông điệp của họ đến thượng đế và chánh phủ. “Kính thần linh, chúng tôi không muốn thêm đập. Chúng tôi hy vọng các nhà làm chánh sách sẽ nghe chúng tôi dù một ít,” Traijak cầu nguyện.
[Ảnh: Luke Duggleby]
No comments:
Post a Comment