HAPPY NEW YEAR 2022

 

KÍNH CHÚC QUÝ ĐỘC GIẢ & GIA QUYẾN

NĂM MỚI AN LÀNH - HẠNH PHÚC - DỒI DÀO SỨC KHỎE

 

 

XIN CẦU NGUYỆN CHO NHỮNG NẠN NHÂN CỦA ĐẠI DỊCH COVID-19.

CẦU XIN CÁC ĐẤNG THIÊNG LIÊNG TỐI CAO CỨU NHÂN LOẠI

THOÁT KHỎI CƠN ĐẠI DỊCH COVID-19

 

Gs. Nguyễn Văn Tuấn – Việt Nam: Nhìn lại  năm 2021 và 10 sự kiện nổi bật

https://docs.google.com/document/d/19fHe6Fo55TMVdOWCk5cqvopVmdQWOfEr/edit#heading=h.gjdgxs 

Việt Nam: 10 sự kiện chính trị năm 2021

https://docs.google.com/document/d/19CquNoUjCwYzMfDsGcqa8YhTgV-n5cBP/edit#heading=h.gjdgxs

 

Phương Tôn – Thế giới 2021 Một Năm Nhìn lại

 https://docs.google.com/document/d/1xHyXTZp_sez04ymvJfPfCvXCgDRlJbYz/edit

 .

LẮNG NGHE XÃ HỘI DÂN SỰ ĐỂ CỨU MEKONG

(Listen to civil society to save the Mekong)

Teerapong Pomun – Bình Yên Đông lược dịch

The Third Pole – December 6, 2021

 

Người dân phản đối đập Xayaburi bên ngoài Tòa án Hành chánh Thái Lan ở Bangkok trong tháng 6 năm 2014.  Xã hội dân sự Thái thành công hơn các nhà vận động trong các quốc gia Hạ Lưu vực Mekong khác trong việc thay đổi việc quản lý nguồn nước. [Ảnh: Chaiwat Subprasom/Alamy]

 

Các chánh phủ của các quốc gia trong lưu vực Mekong, nhất là Trung Hoa, cần bao gồm và làm việc với các nhóm xã hội dân sự để bảo đảm cho sông được sống còn

Các chánh phủ của các quốc gia trong lưu vực Mekong, kể cả Trung Hoa, phủ nhận rằng các hệ sinh thái Mekong đã thay đổi quá điểm tới hạn và rằng việc xây đập trên dòng chánh và các phụ lưu là nguyên nhân chánh.  Họ có vẻ không biết hay không quan tâm đến những ảnh hưởng phức tạp và nghiêm trọng của các đập thủy điện, có thể kéo dài hàng thế kỷ.

Một trong những thay đổi nhân tạo đáng lo ngại và đáng chú ý nhất mà chúng ta thấy là việc sông đổi màu từ đục ngầu sang trong xanh ở dọc theo biên giới Thái-Lào vì mất phù sa.  Điều nầy có ảnh hưởng nguy hại cho thủy sản của Mekong – lớn nhất trên thế giới – mà khoảng 60 triệu người dựa vào.

Để gia tăng hiệu quả của việc cai quản nước Mekong và để cải thiện mối liên hệ giữa các quốc gia về điện khả chấp, các chánh phủ phải lắng nghe người dân của Mekong.

Vấn đề của thủy điện

Mekong, có 2 mùa mưa nắng, thường mất khoảng 4 tháng để dao động giữa mức cao và thấp nhất.  Nhưng ngày nay dòng chảy của sông dao động hàng ngày ở Hạ Lưu vực Mekong (Lower Mekong Basin (LMB)) do việc điều hành các đập thủy điện ở thượng lưu.

Đập đầu tiên hoạt động trên dòng chánh Mekong là đập Manwan (Mạn Loan), theo sau bởi 10 đập ở Trung Hoa.  Rồi có thêm 11 đập khác ở Lào và Cambodia trong các giai đoạn khác nhau từ quy hoạch đến hoàn tất, hầu hết với một số đầu tư của Trung Hoa trong việc phát triển hay xây cất.

International Rivers (Sông ngòi Quốc tế), một nhóm vận động toàn cầu, ước tính rằng trên 30 công ty Trung Hoa tham gia vào khoảng 100 dự án đập trong LMB.

Xây đập trên sông xuyên biên giới luôn luôn là một vấn đề phức tạp.  Đập Pak Mun trên sông Mun, một phụ lưu của Mekong ở đông bắc Thái Lan, được 32 năm.  Mặc dù hàng triệu đã được bồi thường, những vấn đề do đập gây ra vẫn chưa được giải quyết, gồm có những thay đổi lớn lao cho thủy sản ở gần đó.  Các hệ thống của dân làng đã đấu tranh những ảnh hưởng của đập từ lúc nó được đề nghị trong năm 1989.

Ảnh hưởng trên khắp các quốc gia khác nhau, tất cả với các mục tiêu kinh tế và địa chánh trị khác nhau, lại càng phức tạp hơn, và không có một cơ quan để các chánh phủ Thái Lan, Lào, Cambodia và Việt Nam trong LMB có thể ngăn chận hay giảm nhẹ các dự án thủy điện.  Chỉ có một tổ chức cai quản xuyên quốc gia cho các quốc gia LMB là Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)), một cơ quan hoàn toàn tham vấn gồm có Thái Lan, lào, Cambodia và Việt Nam.  MRC bị chỉ trích là thiếu sự tham gia địa phương và chỉ đóng dấu cho việc xây đập.

Các nhà vận động Mekong có thể học hỏi từ xã hội dân sự Thái

Chống đối từ các nhóm xã hội dân sự ở hạ lưu Mekong chống lại các dự án đập của Trung Hoa có thể phá hủy đáng kể sức mạnh mềm của Trung Hoa trong khu vực.  Xã hội dân sự Thái có vẻ có ảnh hưởng đối với việc quản lý nguồn nước nhiều hơn các quốc gia LMB khác, chẳng hạn như Lào và Cambodia.

Một nhà máy thủy điện đại quy mô cuối cùng ở Thái Lan được xây trong năm 1990.  Các nhóm môi trường và NGOs Thái đã phát triển các cách để liên lạc với những người lấy quyết định ở trong nước, chẳng hạn như biểu tình, nộp đơn kiện các cơ quan của chánh phủ, vận động cho năng lượng thay thế, và làm mới Kế hoạch Phát triển Điện của Vương quốc Thái Lan (Power Development Plan (PDP)), một lộ đồ rộng rãi cho các kế hoạch điện trong tương lai.

Trong năm 2007, Đầu tư Hải ngoại Datang của Trung Hoa, một công ty quốc doanh (state-owned enterprise (SOE)) của Trung Hoa, ký một biên bản ghi nhớ với chánh phủ Lào để phát triển đập Pak Beng ở thượng Lào.  Khi tin tức được tiết lộ, các cộng đồng địa phương và NGOs môi trường Thái bắt đầu vận động để chống lại dự án, gồm có nộp đơn kiện các cơ quan Thái.  Vào tháng 1 năm 2018, Datang Trung Hoa lo ngại về vụ kiện nên bắt đầu đối thoại với NGOs địa phương và dân làng Thái.  Dự án hiện đang ngưng lại vì Thái Lan không có kế hoạch mua điện từ đập.

Một cách khác mà xã hội dân sự Thái đã cố gắng để liên lạc với những người lấy quyết định ở thượng lưu là nghiên cứu ở địa phương.  Năm 2003, dân làng và NGOs trong tỉnh Chiang Rai ở phía bắc Thái Lan bắt đầu thực hiện nghiên cứu Taibaan (do các cộng đồng làng thực hiện) về các hệ sinh thái Mekong sẽ bị ảnh hưởng bởi Dự án Cải thiện Luồng Thủy vận Lancang-Mekong.  Dự án dự trù dọn dẹp các đảo và ghềnh thác giữa Trung Hoa và biên giới Thái-Lào ở phía bắc Thái Lan, một nguồn bất hòa xuyên biên giới lớn giữa Trung Hoa và các nhóm xã hội dân sự ở Thái Lan.

Trong năm 2021, loại nghiên cứu nầy vẫn đang được thực hiện về ảnh hưởng của các dự án của Trung Hoa đối với hệ sinh thái và sinh kế trong tỉnh Chaing Rai.  Mục đích là để chuyển thông điệp từ dân làng đến chánh phủ Trung Hoa và các nhà đầu tư để họ chịu trách nhiệm cho những hậu quả ở hạ lưu.  Năm vừa qua, trong một chiến thắng lớn cho những nhà môi trường, chánh phủ Thái chánh thức hủy bỏ Dự án Cải thiện Luồng Thủy vận Lancang-Mekong.

Trung Hoa cần lắng nghe xã hội dân sự

Đầu tư hải ngoại của Trung Hoa trong thủy điện và thủy vận ở Đông Nam Á là một công cụ quan trọng mà họ dùng để thực hiện sức mạnh mềm.  Tuy nhiên, những dự án đầu tư nầy thường được thực hiện mà không có kiến thức đầy đủ về những nguy cơ chánh trị xã hội tiềm tàng.  Điều nầy đưa đến những ảnh hưởng xã hội và môi trường tiêu cực cho các cộng đồng ở địa phương và chống đối từ các quốc gia chủ nhà.  Việc đình chỉ đập Myitsone năm 2011 ở phía bắc Maynmar chỉ là một thí dụ về sự thất bại của SOE Trung Hoa trong việc đánh giá đầy đủ nguy cơ xã hội.

Cơ quan chánh của Trung Hoa để tiếp xúc với các quốc gia ở hạ lưu về Mekong là Hợp tác Lancang-Mekong (Lancang-Mekong Cooperation (LMC)).  Tuy nhiên, LMC dựa theo một đường lối tập trung nhà nước với cơ hội hạn chế để quần chúng tham gia vào tiến trình.

Những khái niệm toàn bộ và bảo vệ sinh thái lẫn nhau nên được đưa vào các nguyên tắc của LMC để bảo đảm rằng sông Mekong sẽ được quản lý một cách khả chấp và chia sẻ công bằng trong tương lai.

Thiếu sự hiểu biết về tiếng nói trên sông đang biến sự thúc đẩy thủy điện của Trung Hoa vào rắc rối xã hội và chánh trị với các láng giềng.  Trung Hoa nên tham gia nhiều hơn với các cộng đồng ở hạ lưu và chấp nhận khái niệm qua lại trong thực hành qua việc đối thoại và chia sẻ tin tức.

THẤT BẠI CỦA ỦY HỘI MEKONG: NGĂN ĐẬP SÔNG VÀ LÀM HẠI KHU VỰC

 (Mekong Commission failure: dam the river and damn the region)

 

Lan Mercado – Bình Yên Đông lược dịch

Asia Times – December 2, 2021

 

Mực nước thường xuống thấp trên sông Mekong ở hạ lưu các đập thủy điện.

[Ảnh: Paritta Wangkiat/AFP]

 

Thất bại của MRC để chống lại đập sẽ đục phá cơ hội để xây dựng tính chịu đựng dọc theo sông

Bằng chứng của khủng hoảng khí hậu ở khắp nơi.  Sông Mekong đã ghi nhận dòng chảy trong mùa khô thấp nhất lịch sử trong 3 năm liên tiếp, cùng lúc với sự gia tăng của tần suất các sự kiện lũ lụt cực đoan.  Đồng bằng của nó tiếp tục sụt lún và thu hẹp, trong khi bờ sông sạt lở, phá hủy nhà cửa, đường sá và cầu.

Ngư dân ở Tonle Sap của Cambodia thất vọng khi số cá đánh được giảm, trong khi nông dân Việt Nam nhìn nước mặn xâm nhập sâu hơn vào đất liền mỗi năm, đầu độc thêm ruộng lúa và vườn cây ăn trái của họ.

Đây là thực tế của chúng ta, và phúc trình gần đây nhất của Nhóm Liên Chánh phủ về Thay đổi Khí hậu (International Panel on Climate Change (IPCC)) nói nó sẽ tồi tệ hơn.

Rõ ràng cần có những giải pháp hữu hiệu để xây dựng tính chịu đựng khí hậu dọc theo Mekong.  Những giải pháp nầy phải phục vụ cho tất cả các xã hội và kinh tế dựa vào sông để thích ứng với thay đổi khí hậu, nhưng đặc biệt cho các cộng đồng nghèo và ở ngoài lề, bao gồm các ngư dân phụ nữ của Mekong, người có vai trò quan trọng trong việc dùng và quản lý nước và tài nguyên ở dưới nước và đóng góp then chốt cho kinh tế địa phương.

Những giải pháp như thế gồm có không đầu tư vào các dự án hạ tầng cơ sở quy hoạch kém và thiếu phối hợp sẽ gây nguy hại thêm cho sức khỏe của sông, đồng bằng và tương lai của hàng triệu người dựa vào sông để có nước uống, thủy nông, thủy sản và sinh kế.

Cambodia đã cho thấy sự lãnh đạo, bằng cách cam kết không có đập thủy điện trên dòng chánh ở Khí hậu COP26 trong tháng qua ở Glasgow.  Tuy nhiên, tại Phiên họp Hội đồng thứ 28^th của Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)), MRC không có bước nghiêm chỉnh để thúc giục việc trì hoãn các đập thủy điện được dự trù, mặc dù bằng chứng khoa học cho thấy ảnh hưởng tiêu cực đối với an ninh lương thực của hàng triệu người, năng suất đất canh tác, thủy sản, đa dạng sinh học và một đồng bằng chịu đựng khí hậu.

Thay đổi khí hậu sẽ chi phối tương lai của khu vực Mekong và phải được kết hợp vào tất cả thảo luận của MRC.  Nhưng dù có quan tâm toàn cầu lớn lao trong COP26, chúng ta chỉ nghe những tham khảo rụt rè về sự kiện quan trọng đó.  Thay vào đó, hội đồng đồng ý xúc tiến các kế hoạch cho 4 đập trên dòng chánh để các tiến trình chấp thuận được hoàn tất vào tháng 12 năm 2022.

Buồn cười thay, trong khi MRC sắp thông qua các quyết định chấp thuận cho những đập quan trọng nầy, họ đang thực hiện một chương trình theo dõi môi trường hỗn hợp (joint environmental monitoring (JEM)) chú trọng đến việc đo đạc ảnh hưởng của các đập thủy điện gây tranh cãi Xayaburi và Don Sahong.  JEM phải được thực hiện trước để kết quả có thể dùng cho tiến trình chấp thuận các đập mới.

Chuông báo động đã vang lớn từ nhiều năm, kêu gọi hành động lập tức và có hiệu quả.  Vì thế, chứng kiến Hội đồng MRC trong tuần qua, tôi choáng váng và buồn bã bởi vẻ thiếu vắng tính khẩn cấp của những người được giao nhiệm vụ vẽ đường tốt nhất cho sông và các cộng đồng đàn ông và đàn bà dựa vào nó.

Giống như phần còn lại của thế giới, khu vực Mekong sẽ cảm nhận ảnh hưởng của thay đổi khí hậu qua nước, bao gồm bất an lương thực và sinh kế cộng đồng.  Vì thế sức khỏe của hệ thống sông Mekong, là nhiệm vụ của MRC, phải là trọng tâm của thích ứng và chịu đựng.

Những thách thức của Mekong quả thật phức tạp và giải quyết chúng sẽ đòi hỏi suy tính lớn lao và cai quản cộng tác hơn sử dụng kiến thức và chuyên môn của các bên liên hệ đa dạng bao gồm các tổ chức xã hội dân sự.  CSOs được mời trong tuần nầy để tham vấn dự án thủy điện Sanakham trên Mekong – một cử chỉ biểu hiện, vì quyết định luôn luôn được lấy để tiến hành dự án.

Điều nầy là một thí dụ khác của con voi – hay thay vì cá tra dầu Mekong – trong phòng của MRC.  Thảo luận luôn luôn chú trọng đến làm thế nào và khi nào để xây các đập thủy điện trên dòng chánh – không bao giờ nếu chúng là một phần của hỗn hợp năng lượng chung và kế hoạch phát triển tốt nhất cho người dân và thiên nhiên.

Chúng tôi biết chúng không phải.  Ảnh hưởng của các đập hiện hữu rất rõ với bằng chứng khoa học.  Ảnh hưởng tương lai của các đập được dự trù thì hiển nhiên.  Thất bại của MRC để hành động sẽ hủy hoại thêm cơ hội xây dựng tính chịu đựng dọc theo sông.  Nó sẽ làm cho xã hội và kinh tế không thể thích ứng với lũ lụt, hạn hán và mực nước biển dâng mà thay đổi khí hậu sẽ xảy ra trong khu vực.

Cũng không có lưu ý về Thượng đỉnh Lương thực Thế giới trong tháng 9, công nhận tầm quan trọng của tài nguyên nước ngọt cho việc sản xuất lương thực và thủy sản nước ngọt cho chất đạm, hay Đại hội Thế giới của IUCN (International Union for Conservation of Nature (Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế)), kết luận rằng bảo vệ đa dạng sinh học và đầu tư vào thiên nhiên rất cấp bách để đối phó với khủng hoảng khí hậu.

Hội đồng có vẻ đang họp trong chân không – không thể, hay không muốn, dựa vào những sự kiện mới nhất từ Mekong hay suy nghĩ toàn cầu về năng lượng tái tạo, các hệ thống lương thực tích cực cho thiên nhiên, và phát triển khả chấp.

Lê Công Thành, thứ trưởng tài nguyên thiên nhiên và môi trường Việt Nam và phó chủ tịch của Ủy ban Mekong Quốc gia Việt Nam, chú trọng đến sự cần thiết để giảm ảnh hưởng đối với hệ sinh thái và phát triển cơ chế tài trợ để thực hiện.  Đặc biệt, ông nhấn mạnh đến việc sạt lở ở đồng bằng, phần lớn do sự sụt giảm phù sa lớn lao trong Mekong vì các đập thủy điện và việc khai thác cát không khả chấp.

Nhưng không có quốc gia nào khác hiểu vấn đề và không có giải pháp được đề nghị.

MRC có nhiệm vụ cung cấp lời khuyên nhắm vào cái tốt nhất cho sông và người dân dựa vào nó, dựa trên bằng chứng khoa học vững chắc được thu thập trong 20 năm qua.  Đáng buồn thay, MRC không làm tròn bổn phận trong phiên họp trong tuần qua – có tiềm năng làm hại Mekong và tất cả ai dựa vào nó trong tiến trình.