CỨU LẤY MEKONG, MẠCH MÁU KINH TẾ CỦA TOÀN KHU VỰC

(Saving the Mekong, the economic lifeblood of an entire region)

Michael George DeSombre – Bình Yên Đông lược dịch

The Nation – April 26, 2020

Sông Mekong ở Chiang Khong, Thái Lan khô cạn trong tháng 11 năm 2019. 

[Ảnh: Rak Chiang Khong]

Tôi được biết về vẻ đẹp của sông Mekong (hay Mae Nam Khong) rất lâu trước khi tôi đến Á Châu.  Người Mỹ và người Thái đều kính trọng những dòng sông của họ.  Tôi lớn lên gần sông Mississippi, con sông đóng một vai trò lớn lao trong văn học dân gian Mỹ và là mạch sống kinh tế trong suốt lịch sử của chúng tôi.  Người Mỹ bản xứ gọi Mississippi là “Cha của Nước”.  Nó là sự phản chiếu của mối quan hệ giữa chúng ta trong ngôn ngữ Thái Lan, Mae Nam có nghĩa là “Mẹ của Nước”.

Mekong không là tài sản của bất cứ quốc gia nào.  Nó chảy qua Trung Hoa, Myanmar, Lào, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam, mang theo chất dinh dưỡng và đời sống.  Phù sa của nó nuôi dưỡng cá và bồi bổ đất dọc theo đồng lụt.  Cá và đất đai mầu mỡ đó nuôi dưỡng 70 triệu người cư trú trong hạ lưu sông Mekong.

Năm ngoái, các quốc gia hạ lưu Mekong trải qua một trận hạn hán tồi tệ nhất trong thập niên.  Mặc dù có thể có nhiều yếu tố gây nên hạn hán, một nghiên cứu gần đây cho thấy Mekong bị bóp nghẹt bởi việc xây đập rầm rộ ở thượng lưu làm gián đoạn dòng chảy ở hạ lưu.  Mực nước sông xuống đến mức thấp nhất trong nhiều thập niên – trạm đo đạc thủy học ở Chiang Saen trong tỉnh Chiang Rai ghi nhận mực nước thấp nhất trong lịch sử đo đạc trong năm qua, mặc dù dữ kiện vệ tinh cho thấy có rất nhiều nước ở thượng lưu Trung Hoa.  [Lời người dịch: Tác giả nói đến nghiên cứu mới đây của Eyes on Earth cho rằng các đập của Trung Hoa giữ nước gây hạn hán ở hạ lưu.  Nhưng nghiên cứu nầy bị Ủy hội Sông Mekong bác bỏ lập tức]  Điều nầy nảy sinh nhiều câu hỏi quan trọng, kể cả tại sao nước không chảy xuống các quốc gia Mekong đang cần đến.

Các tổ chức xã hội dân sự ở Thái Lan đã nêu lên những lo ngại về các nỗ lực của Trung Hoa để ngăn dòng và phá ghềnh đá trong sông giữa Trung Hoa và Thái Lan và Lào, được hứa hẹn bằng “những giải pháp ai cũng thắng” nhưng không bao giờ thành hiện thực.  Chánh phủ Thái Lan lưu ý những lo ngại nầy, tạm ngưng kế hoạch phá ghềnh và nạo vét khúc sông trên biên giới Thái Lan, nêu lo ngại trực tiếp với Trung Hoa, và kêu gọi xem xét kỹ lưỡng hơn việc điều hành đập dọc theo Mekong.  Chúng tôi ủng hộ các nỗ lực của nhân dân và chánh phủ Thái Lan.

Nhưng không chỉ có nước.

Nguồn nước khan hiếm chỉ là một phần của vấn đề làm khổ sở vùng biên giới Mekong ở Thái Lan.  Các nhóm tội phạm, bao gồm một số trong các đặc khu kinh tế và sòng bạc láng giềng, dùng Mekong như một con đường chánh để vận chuyển ma túy, động vật hoang dã, và người.  Văn phòng về Ma túy và Tội phạm của Liên Hiệp Quốc (United Nations Office on Drugs and Crime (UNDOC)) xác nhận rằng các nhóm tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia đã di chuyển vào Tam giác Vàng, gia tăng việc sản xuất và vận chuyển ma túy bất hợp pháp băng qua Mekong trong tỉnh Shan, Myanmar và rửa tiền lợi nhuận qua kỹ nghệ sòng bài trong vùng.  UNDOC ước tính trị giá của tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia trong khu vực Mekong lên trên 100 tỉ USD (3.200 tỉ Baht của Thái Lan) mỗi năm, với việc vận chuyển người chiếm trên 9 tỉ USD.  Trung Hoa dùng việc chống lại tội phạm có tổ chức như một lý do để tuần tra trên sông ngoài biên giới ở Lào và Myanmar, mặc dù họ không thể ngăn chận nguồn cung cấp hóa chất từ Trung Hoa đến Myanmar, châm ngòi cho trận dịch methamphetamine ở Á Châu và hầu hết bạo lực và tội phạm ở Tam giác Vàng.  Sự bộc phát của tội phạm xuyên quốc gia trong vùng làm cho các cộng đồng địa phương lo sợ mất an ninh cùng văn hóa và lối sống của họ.

Bạn bè, đối tác, và đồng minh

Hoa Kỳ đang trợ giúp Thái Lan để bảo vệ biên giới và theo đuổi một tương lai an toàn và thịnh vượng hơn cho nhân dân Thái Lan.  Từ năm 1963, Cơ quan Quản trị Dược phẩm Hoa Kỳ (US Drug Enforcemnet Administration (DEA)) đã hỗ trợ các nỗ lực của chánh phù Thái để ngăn chận việc buôn lậu các chất bị cấm ở Thái Lan, Hoa Kỳ, và trị trường quốc tế.  Đầu tháng nầy, DEA hỗ trợ một cuộc hành quân chống lại 5 hệ thống vận chuyển ma túy với các hoạt động rửa tiền trị giá 3 tỉ Baht.  Trong năm 2019, chánh phủ Hoa Kỳ giúp cơ quan công lực Thái tịch thu trên 9 tấn methamphetamine và 43 triệu viên yaba [Lời người dịch: yaba là một chất phát xuất từ sự tổng hợp các chất amphetamines] .  Cơ quan Điều tra Liên bang (FBI), Bộ An ninh Quốc nội (DHS) và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đang thi hành nhiệm vụ của mình để chống lại việc vận chuyển người và động vật hoang dã và bảo vệ biên giới Thái Lan.  Năm rồi, Ngoại trưởng Mike Pompeo loan báo thêm 420 triệu Baht để chống lại tội phạm và vận chuyển xuyên quốc gia trong khu vực Mekong.

Tiến đến tình hữu nghị trong 200 năm tới

Hoa Kỳ đã là một người bạn kiên quyết của Thái Lan trong 200 năm qua, và chúng tôi vẫn là bạn trong 200 năm tới.  Vào năm 1863, khi Mississippi cuối cùng thoát được gánh nặng của chiến tranh, Tổng thống Abraham Lincoln nói: “Cha của Nước một lần nữa đi ra biển mà không bực tức.”  Chúng tôi hy vọng rằng Mẹ của Nước của Thái Lan, một lần nữa, đi ra biển mà không bực tức, không bị cản trở bởi những phiền hà ở thượng lưu.

(Tác giả là Đại sứ Hoa Kỳ ở Thái Lan)