RFA
21/6/2024
Stimson Center / Brian Eyler
Kênh
đào Phù Nam (Funan Techo) trong tổng thể lưu vực sông Mekong
Viện
Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore tổ chức hội thảo “Kênh Phù Nam: Xác định
lại khả năng kết nối, định hình lại chính trị” trong ngày 21/6/2024. Theo nhiều
chuyên gia quốc tế tại hội thảo, là quốc gia ở hạ nguồn sông Mekong, việc
Campuchia bỏ qua quy trình Tham vấn trước mà Hiệp định Mekong 1995 quy định sẽ
gây ra nhiều tiền lệ nguy hiểm cho dòng sông này.
Hệ
lụy của việc bỏ qua Hiệp định Mekong 1995
Thủ
tướng Campuchia Hun Manet tuyên bố sẽ động thổ kênh đào Phù Nam (Funan Techo)
vào ngày 5/8/2024. Chính phủ nước này cũng tuyên bố sẽ không thực hiện quy
trình Tham vấn trước đối với Ủy hội Sông Mekong (MRC).
Phát
biểu tại hội thảo, Tiến sỹ Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại
Stimson Center, cho biết Campuchia vốn là quốc gia rất nhiệt huyết trong thúc đẩy
Hiệp định Mekong 1995 và trong gần ba mươi năm qua, tích cực yêu cầu các bên
liên quan tuân thủ Hiệp định này. Tuy vậy, với dự án kênh đào Phù Nam hiện nay,
đất nước xứ chùa tháp lại cương quyết khước từ thực hiện quy trình Tham vấn trước
mà Hiệp định Mekong 1995 yêu cầu.
Tiếp
trả lời của Tiến sĩ Brian Eyler, RFA đặt câu hỏi rằng, điều này đặt ra một vấn
đề là liệu hành động này của Campuchia có dẫn đến những tiền lệ không tốt trong
tương lai? Đặc biệt là các quốc gia ở thượng nguồn Mekong vốn đã xây dựng rất
nhiều dự án, trong đó có nhiều đập thủy điện. Liệu trong tương lai, tiếng nói của
Campuchia còn có trọng lượng mạnh, nếu họ muốn các quốc gia thượng nguồn thực
hiện các cam kết trong Hiệp định đó?
Trả
lời câu hỏi này của RFA, Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp, Nghiên cứu cao cấp Viện ISEAS khẳng
định rằng nếu Campuchia tạo ra tiền lệ này, rất rõ ràng đó sẽ là tiền lệ không
tốt cho tương lai dòng sông Mekong, làm suy yếu cơ hội hợp tác của các quốc gia
trong khu vực.
Trò
chơi ngôn ngữ của Campuchia
Trong
Thư thông báo gửi Ủy hội Sông Mekong (MRC) tháng 8 năm 2023, Campuchia đã mô tả
dự án kênh đào Phù Nam là dự án lấy nước từ sông Bassac, chứ không phải là từ
sông Mekong. Đồng thời, nội dung trong thư khẳng định sông Bassac là phụ lưu
(tribunary), tức là dòng sông cung cấp nước cho dòng chính chứ không phải là
dòng nhánh (distribunary), tức là dòng sông lấy nước từ Mekong.
Phát
biểu tại hội thảo, Tiến sỹ Vannarith Chheang, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn của Chủ
tịch Quốc hội Campuchia, cho rằng Campuchia hiểu sông Bassac là một phụ lưu (tribunary) của sông Mekong. Theo định
nghĩa thủy văn, đó là dòng chảy vào dòng sông chính, cung cấp nước cho dòng
chính. Tuy vậy, Tiến sỹ Brian Eyler ở Stimson Center thì cho rằng cách hiểu này
của Campuchia là sai. Bởi vì sông Bassac là một nhánh phân lưu, nghĩa là một
dòng sông chảy ra từ dòng chính sông Mekong. Nói cách khác, nó lấy nước từ Mekong
chứ không phải cung cấp nước cho nó.
Tại
sao việc gọi tên dòng sông Bassac cho chính xác lại quan trọng, cũng là vấn đề
cần được hiểu rõ như sau:
Điều
5 của Hiệp định Mekong 1995 khẳng định rằng các dự án sử dụng nước lấy từ dòng
chính sông Mekong phải thực hiện Quy trình tham vấn trước của MRC. Quy trình
tham vấn trước theo Hiệp định Mekong 1995 bao gồm quy trình đánh giá kỹ thuật
do các chuyên gia thực hiện nhằm giảm thiểu tác động xấu đến môi trường của dự
án.
Bằng
cách khẳng định sông Bassac cung cấp nước cho sông Mekong chứ không phải lấy nước
từ Mekong (trong Thư gửi MRC), Campuchia từ chối thực hiện Quy trình Tham vấn
trước của Hiệp định Mekong 1995.
Tại
hội thảo, chuyên gia độc lập về môi trường người Thái lan Apichai Sunchindah đặt
câu hỏi vậy Campuchia và các bên liên quan nên xử lý thế nào vấn đề bản chất của
sông Bassac cho hợp lý. Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp cho rằng nếu Việt Nam và Campuchia
không thể thảo luận về bản chất của sông Bassac thì có thể đưa vấn đề ra Tòa Trọng
tài Thường trực để nhờ Tòa đưa ra phán quyết: sông Bassac là dòng sông lấy nước
từ sông Mekong hay là dòng sông cung cấp nước cho Mekong.
Tuy
nhiên, TS. Brian Eyler khẳng định 100% nước của sông Bassac là được lấy từ sông
Mekong. Do đó, nó là một nhánh của dòng chính Mekong, và Campuchia nếu thực hiện
dự án kênh đào Phù Nam có nghĩa vụ thực hiện Quy trình Tham vấn trước. Ông giải
thích thêm:
“Cựu
Thủ tướng Hun Sen cho rằng kênh đào không ảnh hưởng đến dòng chảy của sông
Mekong vì nó không nối trực tiếp với sông Mekong mà nối với sông Bassac. Nếu
chúng ta nhìn lại bản đồ kênh đào, chúng ta thấy nó nối liền với sông Mekong rất
rõ ràng.
Sông
Bassac là một phần của dòng chính sông Mekong. Đây là một nhánh của dòng chính
sông Mekong. Và nó phù hợp với hai phép phối kiểm. Tôi muốn quay lại với trích
dẫn của Tiến sỹ Vannarith về định nghĩa của luật gia quốc tế về phụ lưu
(tribunary). Ông nói rằng phụ lưu là dòng chảy tự nhiên có dòng chảy có tác động
đáng kể đến dòng chính. Đó là bởi vì một nhánh sông góp nước vào dòng chính. Nó
đưa nước vào dòng chính. Nó tác động đến dòng chính. Bassac không ảnh hưởng đến
dòng chính. Nó không ảnh hưởng đến các dòng chảy khác mà mà mọi người đồng ý là
dòng chính. Bởi vì bản thân nó là dòng chính. Nó lấy nước từ dòng chính. Nó là
một phân lưu hoặc một nhánh của dòng chính theo định nghĩa địa chất.”
Kênh
đào có giúp Campuchia thoát khỏi sự phụ thuộc vào sông Tiền của Việt Nam?
Lãnh
đạo Campuchia nhiều lần khẳng định mục đích của dự án kênh đào Phù Nam là thoát
khỏi sự phụ thuộc vào sông Tiền của Việt Nam.
Tuy
nhiên, theo thống kê, phần lớn hàng xuất khẩu của Campuchia đi về phía Biển
Đông để vận chuyển đến Đông Bắc Á và Bắc Mỹ (Mỹ, Canada, Nhật Bản, Trung Quốc)
Ngoài
ra, năm 2022, theo số liệu được đăng tải trên truyền thông, Việt Nam đứng thứ bảy
trong số các nước nhập khẩu từ Campuchia. Và trong năm tháng đầu năm 2024, Việt
Nam đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ hai cho sản phẩm của Campuchia,
chỉ sau Mỹ. Điều đó có nghĩa là tàu vận tải chở hàng hóa từ Phnom Penh chủ yếu
là đi đến Bắc Mỹ, Bắc Á và Việt Nam. Do đó, con đường đi qua sông Tiền là ngắn
nhất, còn đi qua kênh đào Phù Nam thì sẽ vào Vịnh Thái Lan, sau đó vòng qua Mũi
Cà Mau đi lên Biển Đông. Quãng đường đi qua kênh đào Phù Nam do đó có thể dài gần
gấp ba quãng đường đi qua sông Tiền.
Để
làm rõ vấn đề này, RFA đặt câu hỏi với Tiến sỹ Vannarith Chheang, Chủ tịch Hội
đồng Cố vấn của Chủ tịch Quốc hội Campuchia, rằng xét về mặt chi phí, liệu các
hãng tàu có sử dụng kênh Phù Nam để đi tới Đông Bắc Á, Bắc Mỹ và Việt Nam hay
không. Tiến sỹ Vannarith cho biết theo một tính toán của Campuchia, chi phí vận
tải từ Phnom Penh đi qua kênh đào Phù Nam, xuống Vịnh Thái Lan rồi vòng lên cảng
Cái Mép ở Vũng Tàu của Việt Nam sẽ rẻ hơn là đi thẳng đến Cái Mép qua sông Tiền.
Tuy nhiên, TS. Vannarith không giải thích cơ sở nào để quãng đường đi xa hơn gần
gấp ba lần sẽ rẻ hơn quãng đường ngắn hơn.
Phát
biểu tổng kết hội thảo, TS. Hoàng Thị Hà, nghiên cứu cao cấp tại Viện ISEAS,
nói tất cả các học giả đều đồng ý rằng cần có thêm nhiều tranh luận, trao đổi
giữa các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách của các bên liên quan, đặc
biệt là của Việt Nam và Campuchia. Còn rất nhiều câu hỏi quan trọng xoay quanh
dự án này. Các cuộc tranh luận cần dựa trên tinh thần khoa học, tinh thần luật
pháp, vì những mối quan tâm chung đối với dòng sông Mekong, dòng sông mẹ của
toàn khu vực.
SOURCE:
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/the-unpredictable-consequences-of-cambodia-building-the-funan-canal-despite-the-1995-mekong-agreement-06212024111713.html
No comments:
Post a Comment