MỘT ĐỀ NGHỊ ĐỂN NGĂN CHẬN NƯỚC MẶN XÂM NHẬP VÀO SÔNG VÀM CỎ VÀ CỬU LONG

 Nguyễn Minh Quang

28 tháng 6 năm 2024

 

Nguồn: Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam

 

PHẦN GIỚI THIỆU

Xâm nhập của nước mặn là một hiện tượng tự nhiên trong những vùng thấp và bằng phẳng như các sông Vàm Cỏ và Cửu Long.  Hiện tượng nầy chịu ảnh hưởng bởi hình thái của sông (hình dạng, độ sâu và độ dốc), thủy học (lưu lượng và mực nước trong sông, thủy triều) và khí tượng (mưa, gió và giông tố) [1].  Ngoài ra, hiện tượng cũng chịu ảnh hưởng của các hoạt động của con người, thí dụ, kinh đào cho thủy vận, đập để sản xuất thủy điện, và chuyển nước cho thủy nông; tất cả những hoạt động nầy đều có ảnh hưởng đến lưu lượng của sông.

Bài viết nầy trình bày những biện pháp khác nhau để đối phó với tình trạng xâm nhập của nước mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của chánh phủ Việt Nam, rồi đưa ra một đề nghị để ngăn chận sự xâm nhập của nước mặn trong sông Vàm Cỏ và Cửu Long.

BIỆN PHÁP ĐỐI PHÓ VỚI XÂM NHẬP MẶN CỦA CHÁNH PHỦ VIỆT NAM

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (BKHCN), “Diễn biến mặn trong khu vực khá phức tạp.  Độ mặn lớn nhất thường xuất hiện chủ yếu vào tháng 4 hoặc tháng 5 do ảnh hưởng của thủy triều ở biển Đông [Nam Hải], biển Tây [vịnh Thái Lan] hoặc cả hai.  Ngoài ra, do lưu lượng dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Công đổ vế ít cũng là nhân tố chính ảnh hưởng đến tình hình xâm nhập mặn oo73 vùng cửa sông ven biển của ĐBSCL, trong đó thủy triều là nhân tố động lực, mamng nước biển kèm theo độ mặn đi sâu vào nội đồng, trong khi lượng nước từ thượng lưu đổ về còn hạn chế.  Bên cạnh đó, lượng mưa giảm, lượng nước bị bốc hơi cao cũng là những yếu tố ảnh hưởng đến tình hình xâm nhập mặn.  Ngoài những yếu tố tự nhiên thì yếu tố con người cũng góp phần không nhỏ gây ra xâm nhập mặn như khai thác và sử dụng nước ngầm quá mức để đáp ứng nhu cầu phát triển, sản xuất và đời sống ở địa phương, thay đổi mục đích sử dụng đất cũng có ảnh hưởng nhất định đấn tình hình xâm nhập mặn.” [2]

Sau khi nhận xét về tình trạng và nguyên nhân của nước mặn xâm nhập vào ĐBSCL, BKHCN đã đưa ra những khuyến cáo như sau:

“Để hạn chế và ứng phó với tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn trong tương lai, mỗi địa phương cần thực hiện những biện pháp phù hợp với điều kiện của mình.  Tuy nhiên, ở tầm vĩ mô, cần tiến hành một số giải pháp chung như:

(1)       Tăng cường quan trắc, giám sát, nâng cao năng lực dự báo mặn;

(2)       Tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trong Ủy hội Mê Công và Trung Quốc để cùng chia sẻ lợi ích chung trong việc phát triển và thịnh vượng chung của cả khu vực theo Hiệp định Mê Công 1995, ký kết song phương với từng quốc gia hay đa phương;

(3)       Điều chỉnh quy hoạch tổng thể và sản xuất nông nghiệp cho khu vực, quy hoạch sản xuất nông nghiệp phải nằm trong quy hoạch tổng thể gồm phát triển công nghiệp, du lịch và nông nghiệp, gia tăng diện tích trồng lúa và số vụ lúa mỗi năm, nâng cao kỹ thuật thâm canh lúa nhằm làm tăng chất lượng nước ngọt, giảm phèn, nhiễm mặn, ô nhiễm phân bón, thuốc sát trùng, thuốc diệt cỏ, đồng thời sử dụng hợp lý nguồn nước phù hợp với phát triển kinh tế, môi trường và tập quán ở địa phương;

(4)       Lựa chọn cây trồng vật nuôi thích nghi với điều kiện khô hạn và môi trường nước mặn, nước lợ. Việc nghiên cứu tiến hành các biện pháp bền vững lâu dài cho phát triển kinh tế địa phương, cần phải từng bước lựa chọn và lai tạo các giống cây trồng, vật nuôi có thể tồn tại và phát triển trong môi trường khô hạn, nước mặn và nước lợ;

(5)       Kiện toàn hệ thống đê và thành lập nhiều khu tứ giác là một trong những ưu tiên chính. Thành lập các khu vực bảo vệ trước lũ, xâm nhập mặn nhằm chủ động trong việc dẫn nước lũ vào cải tạo đồng ruộng và phục vụ nuôi trồng thủy sản là rất quan trọng nhằm đảm bảo đời sống sản xuất của người dân, tạo ra các vùng đất an toàn đối với lũ và xâm nhập mặn, đồng thời chủ động kiểm soát nguồn nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và công nghiệp hóa nông thôn;

(6)       Xây dựng đập ngầm, đây là giải pháp mang tính tham khảo đối với Việt Nam, giải pháp này đã được áp dụng tại Hoa Kỳ. Khi nước mặn có tỉ trọng lớn hơn nước ngọt nên nước mặn sẽ nằm bên dưới nước ngọt tạo thành nêm mặn. Hình dáng nêm mặn thay đổi theo lưu lượng nước chảy. Việc xây dựng các đập ngầm vừa có tác dụng ngăn mặn, vừa không ảnh hưởng để sự di chuyển của tàu bè. Hiện nay, trên sông Tiền, chỉ cần 2 đập ngầm trên sông Cổ Chiên và sông Mỹ Tho;

(7)       Xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình giữ nước ngọt trong đồng bằng. Hiện nay nhiều vùng trong Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên và vùng Duyên Hải đang thiếu nước ngọt do nước sông thiếu, kênh bị nhiễm mặn hoặc nhiễm phèn. Trước tình hình này đòi hỏi phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình giữ nước ngọt cho toàn đồng bằng bao gồm: thiết lập hệ thống cống đầu kênh, nạo vét các sông, kênh và rạch, xây dựng hồ chứa nước và tận dụng nguồn nước mưa;

(8)       Xây dựng hệ thống đê biển, đê sông, đây là dự án lâu dài, bền vững dọc theo biển Đông và biển Tây để ứng phó với mực nước biển dâng cao. Dự án bao gồm xây dựng đê bằng đất có bề mặt rộng vừa làm đường giao thông, hai bên bờ đê trồng cỏ Vetiver để chống xói mòn do gió và sóng biển, phía biển trồng rừng ngập mặn để ngăn sóng và tạo bồi lắng phù sa;

(9)       Quản lý tổng hợp tài nguyên nước. Đây là một trong những biện pháp tích cực và hiệu quả nhất để quản lý nguồn nước ngọt, gián tiếp đẩy lùi tình trạng xâm nhập mặn. Để thực hiện giải pháp này cần theo 4 nguyên tắc của Dublin, được đưa ra tại Hội nghị Nước và Môi trường năm 1992.

Nếu theo dự báo của một số nhà khoa học và Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), đến năm 2050, mực nước biển sẽ dâng cao 2 m so với hiện nay thì các vùng đất thấp ven biển như bãi cạn san hô, ốc đảo san hô sẽ có nguy cơ bị ngập và khả năng xâm nhập mặn của nước biển vào lục địa là một xu thế ở vùng ven biển.” [2]

ĐỀ NGHỊ BIỆN PHÁP NGĂN CHẬN NƯỚC MẶN XÂM NHẬP

Sông Vàm Cỏ

Sông Vàm Cỏ là sông bị nước mặn xâm nhập nặng nề nhất.  Vào mùa khô, nước mặn có độ mặn lên đến 4 g/l có thể xâm nhập sâu vào đất liền đến 110 km như được trình bày trong Hình 1.  Độ mặn 4 g/l là mức chịu mặn tối đa của nhóm cây chịu mặn vừa phải như cà chua, ớt, bầu, bí, chuối, mía, bưởi, và chanh.  Lúa chịu mặn yếu hơn, chỉ đến 2 g/l [3].

Hình 1 Xâm nhập của nước mặn trong sông Vàm Vỏ và Cửu Long [4]

 

Để ngăn chận nước mặn xâm nhập vào sông Vàm Cỏ, một đập với các cửa xả nước và 1 âu tàu được đề nghị ngay phía trên hợp lưu của sông Vàm Cỏ và rạch Kỳ Hôn [Hình 2] để tránh ảnh hưởng đến tuyến giao thông thủy qua kinh Chợ Gạo.  Đập được đóng trong những tháng khô nhưng được mở trong những tháng mưa để tháo nước cho lưu vực sông Vàm Cỏ.

Hình 2 Vị trí đập ngăn mặn được đề nghị trên sông Vàm Cỏ (gạch xanh đậm) [5]

 

Sông Cửu Long

Hiện nay, sông Cửu Long đổ ra biển qua các nhánh sông Tiền (cửa Tiểu và cửa Đại), sông Hàm Luông, sông Cổ Chiên (cửa Cổ Chiên và cửa Cung Hầu) và sông Hậu (cửa Định An và cửa Trần Đề).  Vào mùa khô, nước mặn có độ mặn lên đến 4 g/l có thể tiến sâu vào đất liền đến 60 km trong sông Tiền, 78 km trong sông Hàm Luông, 68 km trong sông Cổ Chiên và 67 km trong sông Hậu [Hình 1].

Để ngăn chận nước mặn vào các nhánh sông Cửu Long, đập ngăn mặn với các cửa xả nước và một âu tàu được đề nghị ở cửa Tiểu (sông Tiền) và cửa Trần Đề (sông Hậu).  Mục đích của 2 đập nầy là để dồn lưu lượng của sông vào cửa Đại và cửa Định An để ngăn mặn vào sông Tiền và Hậu.  Các sông Hàm Luông và Cổ Chiên còn lại, cũng cò 1 đập ngăn mặn với các cửa xả nước và một âu tàu cho mục đích thủy vận [Hình 3].

Hình 3 Vị trí đập ngăn mặn được đề nghị trên sông Cửu Long (gạch màu xanh đập [5]

 

Theo kết quả mô phỏng của Sepehr Eslami et al. (2019), đề nghị nầy sẽ làm tăng lưu lượng của sông Tiền qua cửa Đại và sông Hậu qua cửa Định An đến 1.060% và 23%, theo thứ tự [6].

Hình 4 Phân phối lưu lượng trong các nhánh sông  Cửu Long [6]

 

PHẦN KẾT LUẬN

Xâm nhập của nước mặn trong các sông Vàm Cỏ và Cửu Long là một hiện tượng tự nhiên có từ ngàn năm, nhưng gần đây, đã bị ảnh hưởng tích cực (các đập thủy điện) hoặc tiêu cực (lấy nước sông cho thủy nông).  Chánh phủ Việt Nam đã đưa ra những biện pháp để ứng phó với sự xâm nhập của nước mặn ở ĐBSCL, tuy nhiên, những biện pháp nầy có tính thụ động.  Để ngăn chận sự xâm nhập của nước mặn vào các sông nầy một cách chủ động, một đập ngăn mặn và âu tàu được đề nghị trên sông Vàm Cỏ ngay phía trên hợp lưu với kinh Chợ Gạo để tránh ảnh hưởng đến tuyến giao thông thủy trên kinh nầy.  Trên sông Tiền và Hậu, một đập ngăn mặn và âu tàu được đề nghị ờ cửa Tiểu (sông Tiền) và cửa Trần Đề (sông Hậu) để dồn nước đẩy mặn cho cửa Đại (sông Tiền) và cửa Định An (sông Hậu) được dành cho thủy vận.  Các nhánh còn lại là Hàm Luông và Cổ Chiên, một đập ngăn mặn và âu tàu được đề nghị ở cửa sông để ngăn chận nước mặn đi vào 2 nhánh nầy.

SƠ LƯỢC VỀ TÁC GIẢ

Nguyên là Kỹ sư Công chánh Chuyên nghiệp (Profestional Civil Engineer) của tiểu bang Florida và California.  Tốt nghiệp Kỹ sư Công Chánh tại Trung tâm Quốc gia Kỹ thuật Phú Thọ, Sài Gòn năm 1972.  Trưởng ty Kế hoạch của Ủy ban Quốc gia Thủy lợi thuộc Bộ Công chánh và Giao thông đến tháng 4 năm 1975.  Tốt nghiệp Cao học Thủy lợi tại Đại học Nebraska năm 1985.  Chuyên viên Thủy học (Hydrologist) của Sở Quản trị Thủy lợi, Broward County, Florida đến năm 1989.  Từ năm 1990, Kỹ sư Giám sát Trưởng (Senior Supervising Enginer) của Stetson Engineers, Inc, công ty cố vấn về thủy lợi và ô nhiểm nguồn nước được thành lập vào năm 1957 ở Los Angeles.  Về hưu năm 2015.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1]       Richard Tian. 31 July 2019. Factors controlling saltwater intrusion across multi-tome scales in estuaries, Chester River, Chesapeake Bay.  Estuarine, Coastal and Shelf Science. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0272771418310461

[2]       Bộ Khoa học và Công nghệ. 14 tháng 4 năm 2016. Xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long – những giải pháp ứng phó hiệu quả trong điều kiện biến đổi khí hậu. Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. https://www.most.gov.vn/vn/Pages/chitiettin.aspx?IDNews=7039

[3]       Copilot. Accessed May 15, 2024.  Độ mặn. https://www.bing.com/search?pglt=41&q=%C4%91%E1%BB%99+m%E1%BA%B7n+4+g%2Fl&cvid=f9330131c21c40e5b6203e0ecda7de1b&gs_lcrp=EgZjaHJvbWUqBggAEEUYOzIGCAAQRRg7MgYIARAAGEAyBggCEAAYQDIGCAMQABhAMgYIBBAAGEAyBggFEAAYQNIBCTE2MDc4ajBqMagCCLACAQ&FORM=ANNTA1&PC=SCOOBE&showconv=1

[4]       Vietnam News Agency. March 16, 2020. Mekong Delta faces severe saltwater intrusion in March. TTXVN.  https://en.infographics.vn/mekong-delta-faces-severe-saltwater-intrusion-in-march/15583.vna

[5]       Google Maps.  Accessed May 15, 2024. https://www.google.com/maps/@33.9308332,117.8428648,15z?entry=ttu

[6]       Sepehr Eslami, Piet Hoekstra, Herman Kernkamp, Nam Nguyen Trung, Dung Do Duc, Tho Tran Quang, Mochamad Februarianto, Arthur Van Dam and Maarten van der Vegt. 20 April 2029.Flow Division Dtnamics in the Mekong Delta: Application of a 1D-2D Coupled Model. Water.  https://www.mdpi.com/2073-4441/11/4/837

Kênh đào Phù Nam: coi chừng Campuchia gặp thảm họa diệt chủng lần nữa!

SOURCE:

https://vietquoc.org/

Published 25/6/2024

 

Kênh đào Funan Techo (Kênh đào Phù Nam) là dự án của Campuchia nằm trong kế hoạch  ​​“Vành Đai, Con Đường” (One Belt, One Road) của Trung Cộng, với mục đích kết nối thủ đô Trung Cộng với các địa điểm ven biển để thuận tiện chuyên chở hàng hóa thương mại, giảm chi phí vận chuyển, xây dựng các trạm hậu cần, đặc biệt giảm phụ thuộc vào đường thủy và các hải cảng của Việt Nam.

Nhưng gần đây thấy rằng kênh đào trị giá 1.7 tỷ USD do Bắc Kinh tài trợ có ý định xử dụng vào hoạt động quân sự của Hải Quân Trung Cộng, gây nên sự đe dọa an ninh Việt Nam, cho nên dư luận cho rằng nhà nước Campuchia ủy quyền cho Trung Cộng xử dụng hải cảng của mình làm căn cứ quân sự cho Hải Quân Trung Cộng là không sai.

Một báo cáo do nghiên của Hội Khoa Học và Kỹ Thuật Công Nghệ Việt Nam thực hiện cho thấy kênh đào có thể mở đường cho các tàu quân sự Trung Cộng đi sâu vào Campuchia qua Vịnh Thái Lan và tiến gần tới biên giới Campuchia-Việt Nam.

Mặc dù đã được các tổ chức của Việt Nam phân tích, lên tiếng cảnh báo và bày tỏ sự lo ngại của mình thông qua Kênh Đào Phù Nam có thể gây căng thẳng giữa Việt Nam và Campuchia, các nhà lãnh đạo nhà nước Campuchia cũng đã nghe sự phàn nàn của nhà nước Việt Nam, do đó cựu thủ tướng lâu năm, nay là đương kim Chủ Tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen đã lên tiếng mạnh mẽ bác bỏ cho rằng Kênh Đào Phù Nam có thể được xử dụng cho mục đích quân sự của Trung Cộng. Hun Sen đã viết một bài báo và đăng rộng rãi trên các báo Campuchia với những lập luận: “Đầu tiên và quan trọng nhất, tại sao Campuchia lại cần quân đội Trung Cộng? Thứ hai, Campuchia và Việt Nam là láng giềng tốt, hợp tác trên mọi lĩnh vực. Thứ ba, Trung Cộng và Việt Nam có quan hệ tốt và là đối tác chiến lược toàn diện. Cuối cùng, Campuchia cho phép quân đội Trung Cộng vào nước này, đó là vi phạm Hiến Pháp sao?”

Bên cạnh những tổ chức Việt Nam lên tiếng, nhà nước Việt Nam chính thức lên tiếng về dự án Kênh Đào Phù Nam được Thủ tướng nhà nước Cộng Sản Việt Nam (CSVN) Phạm Minh Chính bày tỏ với Thủ Tướng Campuchia Hun Manet trong cuộc gặp vào tháng 12 năm 2023 tại Hà Nội. Sau đó, mối lo ngại chính thức của Việt Nam bày tỏ nhiều hơn về Kênh Đào Phù Nam sẽ phá hoại môi trường tại Nam Việt Nam, sẽ làm giảm lượng nước của sông Cửu Long đổ xuống đồng bằng các tỉnh miền Nam Việt Nam, gây khô hạn và làm cho người dân lục [6] tỉnh miền Nam Việt Nam khốn khổ.

Nhưng điều quan trọng là Hà Nội quan tâm đến tham vọng chiến lược của Trung Cộng. Các hãng tin lớn bao gồm Nikkei Asia đã theo dõi các báo cáo về các tàu chiến Trung Cộng hiện đang cập cảng căn cứ Hải Quân Ream của Campuchia nằm trên Vịnh Thái Lan. Bài báo của Nikkei dựa trên phân tích hình ảnh của Trung tâm Nghiên Cứu Chiến Lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington cho thấy các tàu chiến đã cập cảng Campuchia trong “thời gian trong 5 tháng qua”.

Trung Cộng gần đây đã giúp Campuchia nạo vét căn cứ Hải Quân Ream để cho phép các tàu lớn hơn cập bến. Các giới chức Campuchia ngụy biện, cho rằng sự hiện diện gần đây của tàu chiến Trung Cộng ở đó nhằm mục đích huấn luyện, diễn tập với hải quân Campuchia.

Những nghi ngờ về tham vọng của Trung Cộng ở Campuchia đã được truyền thông quốc tế nói đến từ năm 2019, khi tờ Wall Street Journal đăng một bài báo buộc tội nhà nước Campuchia đã ký một “mật ước” cho phép Trung Cộng xử dụng căn cứ hải quân Ream của mình trong 30 năm, với sự gia hạn cho mỗi 10 năm sau đó.

Bài báo gây xôn xao dư luận thế giới cho rằng bản dự thảo của thỏa thuận giữa hai nước Trung Cộng – Campuchia được các giới  chức Mỹ nhìn thấy. Việc Căn cứ Hải Quân Ream nằm gần Kênh đào Phù Nam sắp được xây dựng “như đổ thêm dầu vào lửa” các cáo buộc về một thỏa thuận bí mật giữa Campuchia và Trung Cộng.

Các giới chức lãnh đạo Campuchia thường xuyên và mạnh mẽ phủ nhận cáo buộc về một thỏa thuận cho phép sự hiện diện quân sự lâu dài của Trung Cộng trên đất nước Campuchia. Hun Sen và những người khác đã trích dẫn Điều 53 của Hiến pháp Campuchia, trong đó quy định rằng Campuchia phải giữ thái độ trung lập và không liên kết. Các căn cứ quân sự nước ngoài trên lãnh thổ Campuchia bị cấm theo quy định của hiến pháp Campuchia.

Nhà nước Campuchia đã đi xa hơn khi mời các nhà báo nước ngoài đến thăm Căn cứ Hải quân Ream vào tháng 7 năm 2019 để chứng tỏ rằng không có sự hiện diện quân sự nước ngoài tại căn cứ này. Tuy nhiên, nhiều người ở phương Tây và một số nước láng giềng, trong đó có Việt Nam và có thể cả Thái Lan, nghi ngờ Trung Cộng có âm mưu hiện diện quân sự để có thể thay đổi lập trường của Campuchia.

Trung Cộng mập mờ đánh lận con đen bằng cách lập luận rằng “hiến pháp và các luật liên quan là điều hiện nay, nhưng sau này có thể được sửa đổi để cho phép quân đội nước ngoài hiện diện”.

Điều căn bản rất đau thương cho Campuchia đã được chứng minh qua lịch sử nếu Campuchia bỏ thái độ trung lập trong một kỷ nguyên mới. Một kỷ nguyên mà sự cạnh tranh giữa các siêu cường có khả năng gây bất ổn. Nhớ lại gần đây nửa thế kỷ, trong những năm 1960 và đầu những năm 1970, chính sự hiện diện của quân đội Cộng Sản Bắc Việt trên đất Campuchia đã lôi kéo họ vào cuộc chiến Việt Nam, châm ngòi cho một cuộc nội chiến thảm khốc kéo dài ba thập niên.

Quân đội Cộng Sản Bắc Việt (CSBV) xâm nhập vào biên giới phía Đông của Campuchia và xử dụng lãnh thổ phía đông xa xôi của đất nước này làm nơi trú ẩn và làm tuyến đường an toàn vận chuyển khí tài và lương thực… dẫn đến sự xâm nhập sâu hơn vào miền Nam của quân đội CSBV, từ đó đã đánh chiếm được Miền Nam Việt Nam.

Điều đó đã dẫn đến một chế độ diệt chủng Khmer Đỏ đã giết hại từ 1.7 đến 3 triệu người dân từ năm 1975 đến năm 1979.

Sự hiện diện của các thế lực nước ngoài trên đất Campuchia là nguyên nhân sâu xa của thảm kịch bi đát cho người dân Campuchia. Sau nhờ giải pháp chính trị được Liên Hiệp Quốc phê chuẩn cuối cùng dân tộc mới đạt được ổn định.

Tất cả những cái chết và xung đột không cần thiết này đã để lại một vết thương quá lớn và hằn sâu, một tai họa khôn lường cho đất nước và người dân. Campuchia đã học được một hậu quả tàn phá dã man trong việc cho phép các lực lượng nước ngoài – dù được mời hay không – trên đất của mình, nhất là hiện nay đang trong tình trạng cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc trên thế giới.

Việc Campuchia bây giờ sẽ cho phép một sự hiện diện quân sự nước ngoài trên đất của mình, cho thấy các nhà lãnh đạo của Campuchia đã quên mất quá khứ đau thương của dân tộc với tất cả những người đã nằm xuống trong “The Killing Field” (Cánh Đồng Chết)

Lãnh đạo Campuchia phải hiểu rất rõ mối nguy hiểm khi xảy ra giữa các nước bá chủ tranh dành quyền lực. Người xưa có câu: “trâu bò húc nhau, ruồi muỗi chết”. Campuchia có muốn những cuộc xung đột địa chính trị xảy ra trên đất của mình hay sao?

Lê Thành Nhân 

https://vietquoc.org/kenh-dao-phu-nam-coi-chung-campuchia-gap-tham-hoa-diet-chung-lan-nua/

 

 

MRC CẨN THẬN ĐỂ CÂN BẰNG BẢO TỒN, PHÁT TRIỂN

 (MRC look to balance conservation, development)

Ry Sochan – Bình Yên Đông lược dịch

The Phnom Penh Post – 12 June 2024

 

Chanthanet Boualapha, bộ trưởng môi trường Lào, đọc diễn văn ở Diễn đàn Bên Liên hệ Khu vực thứ 14^th của Ủy hội Sông Mekong (MRC) được tổ chức ở Vientiane, Lào vào ngày 12 tháng 6. [Ảnh: Ry Sochan]

 

Một viên chức cao cấp của Lào đã nhắc lại tầm quan trọng để không bỏ qua những nỗ lực bảo tồn môi trường trong lưu vực Mekong, trong khi công nhận vai trò vô cùng quan trọng của thủy điện trong việc cung cấp năng lượng cần thiết và nuôi dưỡng phát triển kinh tế.

Diễn đán Bẹn Liên hệ Khu vực thứ 14^th của Ủy hội Sông Mekong (MRC), được tổ chức dưới chủ đề “Information Sharing for Transparency and Trust (Chia sẻ Tin tức cho sự Minh bạch và Tin cậy)” hiện đang diễn ra ở Vientiane, Lào.

“Trong việc theo đuổi phát triển kinh tế, chúng ta phải không bỏ qua nhu cầu bảo vệ môi trường,” Chanthanet Boualapha, Thứ trưởng Tài nguyên Thiên nhiên và Môi trường Lào, nói trong diễn văn tại điễn đàn hôm 12 tháng 6.

“Chúng ta nhận thức như nhau về ảnh hưởng minh bạch tiềm tàng của việc phát triển thủy điện.  Nó vô cùng quan trọng là chúng ta cứu xét sự cân bằng của thịnh vượng kinh tế và bảo tồn môi trường, bảo đảm hiệu quả khả chấp cho những thế hệ sắp đến,” ông nói thêm.

Những thảo luận ở diễn đàn phần lớn chú trọng đến sự tiến bộ tập thể của phát triển khả chấp và bảo vệ sông Mekong và tài nguyên của nó.

Boualapha, cũng là thành viên hội đồng MRC luân phiên của Lào, ghi nhận rằng nước ông công nhận vai trò của năng lượng trong hỗn hợp cũng như nhiều quốc gia khác.

“Là một thành viên của MRC, Lào sẵn sàng để hợp tác với các quốc gia thành viên đồng nghiệp và các bên liên hệ để vượt qua những thách thức nầy,” ông nói.

Ông bày tỏ cam kết của Lào trong sự minh bạch và cộng tác, ghi nhận rằng sự hiện diện của các nhà phát triển của các dự án thủy điện Lào ở diễn đàn làm nổi bật quyết tâm của họ để đối thoại cởi mở, chia sẻ tin tức và tạo sự tin cậy giữa tất cả các bên liên hệ.

“Tất cả chúng ta ở đây để chia sẻ và lắng nghe và hành động.  MRC, cùng với những đối tác phát triển và các tổ chức xã hội dân sự, có một vai trò quan trọng trong việc lèo lái việc phát triển và hợp tác khu vực,” ông giải thích.

Ông kêu gọi chú trọng đến tiềm năng cộng tác để gặt hái những cơ hội cung cấp bởi sông Mekong cho phúc lợi tập thể của thế hệ hiện nay và trong tương lai.

“Những thảo luận chúng ta nghe ở đây ngày hôm nay sẽ giúp chúng ta kiên định với bản chất của hội đồng và chia sẻ tin tức với tính minh bạch và tin cậy.

“Điều nầy vang tiếng không những bên trong MRC mà còn bảo đảm khát vọng của mỗi cá nhân đầu tư vào việc phát triển sông Mekong,” Boualapha nói.

CEO của MRC Anoulak Kittikhoun ghi nhận rằng lưu vực Mekong đã thay đổi lớn lao để tốt hơn hay tệ hơn.  Ông nói một số tin vui Là tăng trưởng kinh tế và phát triển rất cao, với thành phần nước đóng góp rất nhiều qua thủy điện và thủy nông.  Ông cũng công nhận một số thách thức và thay đổi căn bản.

“Mekong không như Mekong 10 hay 20 năm trước, và chúng ta cần chấp nhận thực tế nầy.”

“Toi nghĩ nói chung, chúng ta biết rằng thay đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến lưu vực rất nhiều.  Thí dụ, trong 10 năm qua, có nhiều sự kiện hạn hán và nhiều năm hạn hán hơn 10 năm trước,  Đây là bằng chứng khoa học.  Nhưng chúng ta cũng biết rằng có nhiều trữ nước hơn trong lưu vực, cho các dự án thủy điện, v.v.”

“Điều nầy cũng ảnh hưởng đén dòng chảy tự nhiên [của sông].  Chúng ta cần kiểm soát nhiều hơn, nhưng không quá đáng.  Vùng rất rộng lớn,” ông nói khi trả lời một câu hỏi của một tham dự viên Cambodia.

 

MỘT DI SẢN CỦA SÁNG TẠO VÀ TÍNH KHẢ CHẤP TRONG KỸ THUẬT ĐẬP

(A legacy of innovation and sustainability in dam engineering)

Martin Wieland – Bình Yên Đông lược dịch

Water Power – May 29, 2024

 

Đập đá xay có lõi đất Rudbar Lorestan nằm trong một hẽm núi rất hẹp ở Iran, có nhiều đường nứt dưới nền đập, có thể hoạt động do động đất mạnh

Phản ánh trên nhiều dự án ông đã làm việc trong suốt sự nghiệp của ông, Martin Wieland nói rằng các đập là những dự án công chánh liên ngành và thách thức nhất trong đó công chánh vẫn đóng một vai trò chánh, và ông có thể mạnh dạn đề nghị những người mới vào nghề nên làm việc cho những dự án như thế

Khi tôi làm việc ở Phòng Thí nghiệm Thủy lực, Thủy học và Băng học của Swiss Federal Institute of Techonology (ETH) (Viện Kỹ thuật Liên bang Swiss) ở Zurich trong thập niên 1970s, IWP&DC là tạp chí quốc tế duy nhất về kỹ thuật đập và xây cất đập được đọc bởi các kỹ sư về đập, các nhà thầu và những ngành khác liên quan đến các dự án đập – người thường không nghiên cứu các bài viết được công bố trong các tạp chí học thuật và phúc trình hội thảo.

IPW&DC bao gồm những dự án đang diễn ra cũng như những phát triển mới trong thiết kế, xây cất, và điều hành đập.  Năm nay, tạp chí chào mừng kỷ niệm thứ 75^th và vẫn là một nguồn tin có giá trị cho những chuyên viên làm việc trong kỹ nghệ đập.  Để bao gồm những phát triển mới, IPW&DC và những tạp chí đập quốc tế khác đóng một vai trò quan trọng trong việc khuyến khích an toàn đập và lối thực hành tốt trong kỹ thuật đập gồm có thiết kế, xây cất cũng như điều hành và bảo trì.  Cũng có những mục đích căn bản của ICOLD, sẽ chào mừng kỷ niệm thứ 100^th trong năm 2028.

Đập Maigrauge ở Switzerland được xây vào năm 1872 và vẫn còn hoạt động, nó là đập bê tông xưa nhất ở Âu Châu.

 

Tính khả chấp

Ngày nay, nhiều điều được viết và nói về tính khả thi.  Ở các quốc gia Tây phương, tuổi trung bình của những đập lớn gần bằng tuổi của IWP&DC, ám chỉ rằng chúng an toàn, cung cấp lợi ích và vì thế khả chấp, ngược lại chúng đã bị phá bỏ từ lâu.  Những yếu tố chánh liên quan đến đập khả chấp là an toàn đập và một đời sống dài, là khả năng cốt lõi của các kỹ sư và nhà thầu đập.  Nhưng ngày nay, tính khả chấp chỉ chú trọng đến những khí cạnh phi kỹ thuật, là một sai lầm trong trường hợp xây cất công sự và nhà cửa.  Vào lúc đập được xây, không ai dùng từ ngữ tính khả chấp, vì được hiểu rằng đập sẽ ở đó rất lâu.  Quả thật, đời sống của những đập được thiết kế tốt, xây dựng tốt và bảo trì tốt có thể rất dài.  Thí dụ, đập Maigrauge ở Switzerland, đập bê tông đầu tiên ở Âu Châu, được xây vào năm 1872, vẩn còn hoạt động và hội đủ tất cả những tiêu chuẩn an toàn hiện nay.  Giả sử của nhiều người cho rằng đời sống của đập là 50 năm hoàn toàn sai.

Một vấn đề khác tôi muốn đề cập đến là sự cần thiết để huấn luyện chuyên viên, người có trách nhiệm cho các đập hiện nay vả người liên quan đến việc thiết kế và xây cất các đập mới.  Các đập mới sẽ được xây phần lớn ở Phi Châu, Á Châu và Nam Mỹ, nơi vẫn còn tiềm năng lớn cho những kiến trúc mới.

Các trung tâm huấn luyện khu vực nên được thiết lập, thí dụ, ở Ethiopa, Lào và vùng Himalayas.  Trong thập niên 1980s, tôi làm việc như một thành viên của ban giảng huấn ở Asian Institute of Technology (Viện Kỹ thuật Á Châu) ở Bangkok, Thái Lan, được thành lập như trường cao học công chánh của SEATO (South East Asia Treaty Organisation (Hiệp ước Liên phòng Đông Nam Á).  Vào lúc đó, mục đích của trường cao học đó là huấn luyện kỹ sư đập và thủy lợi cho việc xây cất dự án đập Pa Mong khổng lồ trên sông Mekong ở gần Vientiane, thủ đô của Lào.  Đập chưa bao giờ được xây vì Chiến tranh Việt Nam cùng lúc Mekong Committee (Ủy ban Mekong) được thành lập vài năm trước đó cũng thay đổi chú tâm vào những khía cạnh phi kỹ thuật của lưu vực sông Mekong.  Nay, thiếu kỹ sư đập địa phương trong hầu hết quốc gia trong khu vực nầy.

 

Đập vòng cung Deriner cao 249 m ở đông bắc Turkey

 XIN BẤM "READ MORE" ĐỂ ĐỌC TIẾP

Hệ lụy khó lường của việc Campuchia làm kênh đào Phù Nam bất chấp Hiệp định Mekong 1995

RFA

21/6/2024

 Stimson Center / Brian Eyler

Kênh đào Phù Nam (Funan Techo) trong tổng thể lưu vực sông Mekong

Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore tổ chức hội thảo “Kênh Phù Nam: Xác định lại khả năng kết nối, định hình lại chính trị” trong ngày 21/6/2024. Theo nhiều chuyên gia quốc tế tại hội thảo, là quốc gia ở hạ nguồn sông Mekong, việc Campuchia bỏ qua quy trình Tham vấn trước mà Hiệp định Mekong 1995 quy định sẽ gây ra nhiều tiền lệ nguy hiểm cho dòng sông này.

Hệ lụy của việc bỏ qua Hiệp định Mekong 1995

Thủ tướng Campuchia Hun Manet tuyên bố sẽ động thổ kênh đào Phù Nam (Funan Techo) vào ngày 5/8/2024. Chính phủ nước này cũng tuyên bố sẽ không thực hiện quy trình Tham vấn trước đối với Ủy hội Sông Mekong (MRC).

Phát biểu tại hội thảo, Tiến sỹ Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Stimson Center, cho biết Campuchia vốn là quốc gia rất nhiệt huyết trong thúc đẩy Hiệp định Mekong 1995 và trong gần ba mươi năm qua, tích cực yêu cầu các bên liên quan tuân thủ Hiệp định này. Tuy vậy, với dự án kênh đào Phù Nam hiện nay, đất nước xứ chùa tháp lại cương quyết khước từ thực hiện quy trình Tham vấn trước mà Hiệp định Mekong 1995 yêu cầu.

Tiếp trả lời của Tiến sĩ Brian Eyler, RFA đặt câu hỏi rằng, điều này đặt ra một vấn đề là liệu hành động này của Campuchia có dẫn đến những tiền lệ không tốt trong tương lai? Đặc biệt là các quốc gia ở thượng nguồn Mekong vốn đã xây dựng rất nhiều dự án, trong đó có nhiều đập thủy điện. Liệu trong tương lai, tiếng nói của Campuchia còn có trọng lượng mạnh, nếu họ muốn các quốc gia thượng nguồn thực hiện các cam kết trong Hiệp định đó?

Trả lời câu hỏi này của RFA, Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp, Nghiên cứu cao cấp Viện ISEAS khẳng định rằng nếu Campuchia tạo ra tiền lệ này, rất rõ ràng đó sẽ là tiền lệ không tốt cho tương lai dòng sông Mekong, làm suy yếu cơ hội hợp tác của các quốc gia trong khu vực.

Trò chơi ngôn ngữ của Campuchia

Trong Thư thông báo gửi Ủy hội Sông Mekong (MRC) tháng 8 năm 2023, Campuchia đã mô tả dự án kênh đào Phù Nam là dự án lấy nước từ sông Bassac, chứ không phải là từ sông Mekong. Đồng thời, nội dung trong thư khẳng định sông Bassac là phụ lưu (tribunary), tức là dòng sông cung cấp nước cho dòng chính chứ không phải là dòng nhánh (distribunary), tức là dòng sông lấy nước từ Mekong.

Phát biểu tại hội thảo, Tiến sỹ Vannarith Chheang, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn của Chủ tịch Quốc hội Campuchia, cho rằng Campuchia hiểu sông Bassac là một  phụ lưu (tribunary) của sông Mekong. Theo định nghĩa thủy văn, đó là dòng chảy vào dòng sông chính, cung cấp nước cho dòng chính. Tuy vậy, Tiến sỹ Brian Eyler ở Stimson Center thì cho rằng cách hiểu này của Campuchia là sai. Bởi vì sông Bassac là một nhánh phân lưu, nghĩa là một dòng sông chảy ra từ dòng chính sông Mekong. Nói cách khác, nó lấy nước từ Mekong chứ không phải cung cấp nước cho nó.

Tại sao việc gọi tên dòng sông Bassac cho chính xác lại quan trọng, cũng là vấn đề cần được hiểu rõ như sau:

Điều 5 của Hiệp định Mekong 1995 khẳng định rằng các dự án sử dụng nước lấy từ dòng chính sông Mekong phải thực hiện Quy trình tham vấn trước của MRC. Quy trình tham vấn trước theo Hiệp định Mekong 1995 bao gồm quy trình đánh giá kỹ thuật do các chuyên gia thực hiện nhằm giảm thiểu tác động xấu đến môi trường của dự án.

Bằng cách khẳng định sông Bassac cung cấp nước cho sông Mekong chứ không phải lấy nước từ Mekong (trong Thư gửi MRC), Campuchia từ chối thực hiện Quy trình Tham vấn trước của Hiệp định Mekong 1995.

Tại hội thảo, chuyên gia độc lập về môi trường người Thái lan Apichai Sunchindah đặt câu hỏi vậy Campuchia và các bên liên quan nên xử lý thế nào vấn đề bản chất của sông Bassac cho hợp lý. Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp cho rằng nếu Việt Nam và Campuchia không thể thảo luận về bản chất của sông Bassac thì có thể đưa vấn đề ra Tòa Trọng tài Thường trực để nhờ Tòa đưa ra phán quyết: sông Bassac là dòng sông lấy nước từ sông Mekong hay là dòng sông cung cấp nước cho Mekong.

Tuy nhiên, TS. Brian Eyler khẳng định 100% nước của sông Bassac là được lấy từ sông Mekong. Do đó, nó là một nhánh của dòng chính Mekong, và Campuchia nếu thực hiện dự án kênh đào Phù Nam có nghĩa vụ thực hiện Quy trình Tham vấn trước. Ông giải thích thêm:

“Cựu Thủ tướng Hun Sen cho rằng kênh đào không ảnh hưởng đến dòng chảy của sông Mekong vì nó không nối trực tiếp với sông Mekong mà nối với sông Bassac. Nếu chúng ta nhìn lại bản đồ kênh đào, chúng ta thấy nó nối liền với sông Mekong rất rõ ràng.

Sông Bassac là một phần của dòng chính sông Mekong. Đây là một nhánh của dòng chính sông Mekong. Và nó phù hợp với hai phép phối kiểm. Tôi muốn quay lại với trích dẫn của Tiến sỹ Vannarith về định nghĩa của luật gia quốc tế về phụ lưu (tribunary). Ông nói rằng phụ lưu là dòng chảy tự nhiên có dòng chảy có tác động đáng kể đến dòng chính. Đó là bởi vì một nhánh sông góp nước vào dòng chính. Nó đưa nước vào dòng chính. Nó tác động đến dòng chính. Bassac không ảnh hưởng đến dòng chính. Nó không ảnh hưởng đến các dòng chảy khác mà mà mọi người đồng ý là dòng chính. Bởi vì bản thân nó là dòng chính. Nó lấy nước từ dòng chính. Nó là một phân lưu hoặc một nhánh của dòng chính theo định nghĩa địa chất.”

Kênh đào có giúp Campuchia thoát khỏi sự phụ thuộc vào sông Tiền của Việt Nam?

Lãnh đạo Campuchia nhiều lần khẳng định mục đích của dự án kênh đào Phù Nam là thoát khỏi sự phụ thuộc vào sông Tiền của Việt Nam.

Tuy nhiên, theo thống kê, phần lớn hàng xuất khẩu của Campuchia đi về phía Biển Đông để vận chuyển đến Đông Bắc Á và Bắc Mỹ (Mỹ, Canada, Nhật Bản, Trung Quốc)

Ngoài ra, năm 2022, theo số liệu được đăng tải trên truyền thông, Việt Nam đứng thứ bảy trong số các nước nhập khẩu từ Campuchia. Và trong năm tháng đầu năm 2024, Việt Nam đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ hai cho sản phẩm của Campuchia, chỉ sau Mỹ. Điều đó có nghĩa là tàu vận tải chở hàng hóa từ Phnom Penh chủ yếu là đi đến Bắc Mỹ, Bắc Á và Việt Nam. Do đó, con đường đi qua sông Tiền là ngắn nhất, còn đi qua kênh đào Phù Nam thì sẽ vào Vịnh Thái Lan, sau đó vòng qua Mũi Cà Mau đi lên Biển Đông. Quãng đường đi qua kênh đào Phù Nam do đó có thể dài gần gấp ba quãng đường đi qua sông Tiền.

Để làm rõ vấn đề này, RFA đặt câu hỏi với Tiến sỹ Vannarith Chheang, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn của Chủ tịch Quốc hội Campuchia, rằng xét về mặt chi phí, liệu các hãng tàu có sử dụng kênh Phù Nam để đi tới Đông Bắc Á, Bắc Mỹ và Việt Nam hay không. Tiến sỹ Vannarith cho biết theo một tính toán của Campuchia, chi phí vận tải từ Phnom Penh đi qua kênh đào Phù Nam, xuống Vịnh Thái Lan rồi vòng lên cảng Cái Mép ở Vũng Tàu của Việt Nam sẽ rẻ hơn là đi thẳng đến Cái Mép qua sông Tiền. Tuy nhiên, TS. Vannarith không giải thích cơ sở nào để quãng đường đi xa hơn gần gấp ba lần sẽ rẻ hơn quãng đường ngắn hơn.

Phát biểu tổng kết hội thảo, TS. Hoàng Thị Hà, nghiên cứu cao cấp tại Viện ISEAS, nói tất cả các học giả đều đồng ý rằng cần có thêm nhiều tranh luận, trao đổi giữa các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách của các bên liên quan, đặc biệt là của Việt Nam và Campuchia. Còn rất nhiều câu hỏi quan trọng xoay quanh dự án này. Các cuộc tranh luận cần dựa trên tinh thần khoa học, tinh thần luật pháp, vì những mối quan tâm chung đối với dòng sông Mekong, dòng sông mẹ của toàn khu vực.

SOURCE:

https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/the-unpredictable-consequences-of-cambodia-building-the-funan-canal-despite-the-1995-mekong-agreement-06212024111713.html