Đi tìm những yếu tố văn hóa Miền Nam Kỳ Lục Tỉnh không mệt mỏi (Trần văn Chi)

Bạn đi về miền Tây, bạn bắt gặp những điều hơi là lạ nếu bạn chưa từng đặt chưn tới vùng đất nầy:

Xin kể bốn câu chuyện:

1. Một người có con gái đặt tên là Loan, nhưng bà luôn luôn keu tên con gái là con lon khiến nó mất vui.

2. Tôi đi xe buýt Sàigon qua Tân Thuận để tới Miểu Bà Chúa Xứ 2, xuống bến xe anh bán vé nói tôi còn phải đi một tiếng nữa thiệt ra là đi một tuyến nữa.

3. Người miền Trung, hay cả dân Sàigòn xuống Sóc Trăng, Bạc Liêu được mời ăn cơm gan tưởng là ăn cơm với gan heo, gan bò gì đó, té ra không phải; họ cho ăn cơm chẳng có gì hết, vì là cơm rang.

4. Một cô nữ sinh Trung học hồn nhiên xin thầy Giám học cho em nghĩ ngày mai vì vú em đau, thiệt ra em không đau gì hết mà là mẹ em đau.

Ba chuyện đầu thuộc nhóm ngôn ngữ, chuyện sau là chuyện liên quan đến danh từ gọi người thân trong gia đình. Vú do biến thái từ chữ nhũ mà ra … cũng vậy những tiếng gọi người thân trong gia đình thường là những tiếng hơi lạ lạ: A chệt, hia, tỷ, chế, xím, má, cữu, nứng … Đó là ảnh hưởng của người Triều Châu ở nhiều vùng Sóc Trăng, Bạc Liêu..

Nếu đi xuống miền Tây ta sẽ thấy những chuyện là lạ:

Ta thấy người lớn ăn cơm xong xá xá đặt đôi đũa ngang chén cơm, hai tay cầm chén lên xá xá vài ba cái rồi mới để xuống. Sự kiện nầy do ảnh hưởng của Phật Giáo Tứ Ân. Nói về Tứ Ân thì có thể 6, 7 chục năm trước chúng ta gặp những người đàn ông lớn tuổi để râu, tóc , bận áo dà, nói chuyện có khi dùng tiếng lạ như: Ngọt thay vì đường, xá thay vì đường đi. Họ hiền lành và ở trong nhà có thờ tấm trần điều… họ thích đọc sấm giảng và thơ Sư Vãi Bán Khoai, họ đọc cuốn Kim Cổ Kỳ Quan (Không phải Kim Cổ Kỳ Quan của Tàu mà là một tác phẩm dầy nguyên viết bằng chữ Nôm nói về tu hành, và tứ ân trọng kính…).

Ta thấy bàn thông thiên (hay bàn ông thiên), những cái trang thờ ông bà tổ tiên bên cạnh trang thờ Quan Vân Trường. Cũng là ảnh hưởng của người Minh Hương từ nhóm Thiên Địa Hội trốn tránh nhà Thanh mà đến xứ nầy…

Về thức ăn thức uống có những thứ bánh cống, bánh xèo, bánh tôm chiên, và nhiều thứ bánh khác ở Sóc Trăng, hủ tíu Nam Vang, hủ tíu Mỹ tho...

Về quần áo mặc có áo bà ba, có quần lá nem, có xà rông, có khăn rằn đội đầu.. , mặc quần lảnh Mỹ A.. là ảnh hưởng của dân bản địa và những gì từ dân đa đảo phía Nam đi tới đã lâu.

Tiếng nói có sự nói không chịu sự cố gắng để phát âm: tiến (Tuyến), lon (loan) tiền (tuyền) hay chữ /r/ bị biến thành /g/ … hay tiếng mình ên (một mình), tiếng huốt (qua rồi), tiếng nhóc (nhiều quá) vú (mẹ)… Đó là sự khác nhau của văn hóa Đồng bằng Cửu Long và văn hóa của người Sàigòn.

Còn nhiều lắm, những yếu tố đặc biệt mà riêng vùng ĐBSCL mới có

Những thứ đó tôi gọi là những yếu tố văn hóa của ĐBSCL hay của vùng Nam Kỳ Lục Tỉnh. Sống trong vùng gọi là ĐBCL thì không lạ với những thứ đó vì đã quen với những chuyện nầy, nhưng nếu sống ở SG, hay sanh trưởng ở Miền Đông chắc chắn sẽ lạ khi gặp lần đầu tiên.

Và ông Trần Văn Chi đã có công ghi lại những điều tôi gọi là yếu tố văn hóa của ĐBCL trong hai tác phẩm của ông. Cách viết của Trần Văn Chi không phải là cách viết theo khảo hướng nghiên cứu của quí ông Đào Duy Anh, Toan Ánh, Cửu Long Giang hay của những học giả Tây phương. Đặc biệt, Trần Văn Chi viết mỗi yếu tố thành một bài ngăn ngắn. Người đọc thấm hết những bài ngăn ngắn đó thì ngộ ra rằng : Ờ thời văn hóa miệt ĐBSCL khác với văn hóa của vùng khác. Ông không giải thích yếu tố nào chịu ảnh hưởng từ đâu như tôi nói ở trên, đối với Trần Văn Chi chuyện đó không cần thiết.

Ta có thể kể sơ lược tính chất tinh thần trong văn hóa ĐBSCL theo TVC, mặc dầu ông nói phớt qua

Dễ có tình thân hữu, TVC gọi là ôn hòa, thực tế:
Ta tới nhà ai thì thường được mời cơm nước: Có gì ăn nấy. Nếu trong nhà có người đàn ông sồn sồn thì thế nào cũng được mời rượu đế. Nhà hơi khá thì thế nào cũng bắt gà, và dĩa lòng đưa lên đám đàn ông nhậu lai rai trước. Tình thân đó đưọc biểu lộ trong câu CD: Tới đây mượn chén ăn cơm, mượn ly uống rượu mượn đờn kéo chơi…

Lòng nhân nghĩa sắt son:
Chuyện tiền tài như phấn thổ, chuyện Vân Tiên đánh Phong Lai rồi không nhận tiền bạc biểu lộ cho nguyên lý tình nghĩa mới quan trọng, ngoài ra thì chẳng có gì dáng nói: Lòng qua như sắt, nói chắt một lời. Bạc tiền chẳng trọng, trọng người tình chung
hay:

Ngọc lành ai lại bán rao, chờ người quân tử em giao nghĩa tình.
Chuyện Bạn bè mỗi lúc mỗi đông, Thạch Sanh thì ít, Lý Thông thì nhiều không phải là chuyện thường thấy ở ĐBSCL.

Lòng người đơn giản, thành thực, TVC gọi là tính hiếu khách.
Sự làm màu mè, muốn lắm mà em hổng chịu đâu, đói bụng muốn rã rời đến nhà ai được mời ăn cơm thì luôn miệng nói dạ con ăn cơm rồi, con tới chơi thôi không ăn cơm đâu là câu nói mời không phải của dân ĐBSCL Người ở đây chỉ cần nói Dạ, xin phép bác là xà vô, dầu nhà đó mình đương ngấm nghé con gái người ta.
Chỉ cần thêm đũa thêm chén là đủ.

Lòng trung hiếu:
Ở vùng nào của nước Việt, người ta cũng lấy trung hiếu làm đầu, nhưng ở vùng NKLT, lòng trung hiếu được nhắc nhở nhiều trong CD và sách vở:

‘Ngó lên rừng thấy cặp cu đương đá, ngó dưới biển thấy cặp cá đương đua
biểu anh về lập miễu thờ vua, Lập trang thờ mẹ, lập chùa thờ cha.’

Những đặc tánh tinh thần nầy nếu phân tích chi ly hơn ta còn có thể kể thêm nhiều nữa, nhưng tựu trung ta thấy vùng NKLT là nơi sanh sống của những người thuần hậu hiền lương của những thế kỷ trước mà hiện nay đã mờ nhạt đi nhiều do hoàn cảnh xã hội đổi thay, do luồng gió độc hại từ nơi nầy nơi kia thổi vô.
Đó là yếu tố văn hóa của tinh thần. 

Yếu tố vật chất, TVC nhắc tới những cảnh địa đặc biệt của:

1. Kinh Vĩnh Tế

 2. Chùa Tây An

 3. Đồng Tháp Mười với đặc sản chim cò, với mắm kho bông súng

 4. Ngã bảy Phụng Hiệp nổi tiếng nhờ ghe thuyền tấp nập tạo thành chợ nổi do là điểm hội tụ của bảy con kinh /sông mà soạn giả Viễn Châu đã cảm hứng sang tác nên bài ca bất hủ Tình anh bán chiếu…

 5. Những bến bắc như bắc Chợ Gạo… , bắc Cần thơ, bắc Rạch Miễu, và 6, 7 bên bắc khác mà người địa phương chưa chắc ai đã từng đi qua hêt những bến bắc nầy để hưởng được những sinh hoạt như bán trái cây chục 14, 16…. Như thịt chim se sẻ quay, thịt chuột đồng quay, thịt cu quay…

6. Cù lao ông Chưởng có nhiều cá tôm, có chợ Mới đẹp đẽ hiền hòa, có chùa Tây An hơn 100 danh tiếng… 

Kinh Vĩnh Tế

Chùa Tây An

Đồng Tháp Mười

Đồng Tháp Mười

Hoa tràm xứ Thạnh Tân (Đồng Tháp Mười)- Photo: N.T.Đăng

Sông Ngã bảy Phụng Hiệp

Chợ nổi Ngã bảy Phụng Hiệp

Cù lao Ông Chưởng

Đánh cá ở Cù lao Ông Chưởng (1970)

Tôi không thể kể hết những điều tôi gọi là yếu tố văn hóa của ĐBSCL mà ông TVC nêu ra trong quyển sách vào khuôn khổ một buổi nói chuyện mà thì giờ của quí vị là quí báu. Những điều đó ta đọc tới đọc lui sẽ thấm thía rằng có một nơi tình người sâu đậm mà chơn chất, dân chúng ở đây có cuộc sống không giàu tiền giàu bạc nhưng giàu lòng hào sảng. Nơi đã hun đúc nên những nhân vật lịch sử như Phan Thanh Giản, Phan Văn Trị, Võ Trường Toản, Trương Vĩnh Ký. .. ngày xưa. Và gần đây đã tạo nên mấy vị tướng tài ba biết sống biết chết đúng lúc, để lại sự tiếc thương cho bao thế hệ đi sau.

Quyển Bảo Đại, Vị Hoàng Đế Cuối Cùng của Triều Nguyễn cho ta những giây phút thú vị về một phần văn hóa Việt ăn sâu vào tâm não. Nó nhắc đến công lao xây dựng vùng đất mới miền Nam với các chúa Nguyễn, bảo tồn một đất nước thống nhất với các vua nhà Nguyễn, giành lại một cơ ngơi đã mất từ tay thực dân bằng phương pháp hòa bình của quốc trưởng Bảo Đại…. Nó giới thiệu những vùng đất thân thương ở đồng bằng Cửu Long đến người xa xứ chúng ta như Châu Đốc, Hậu Giang, Đồng Tháp Mười, Ngã Bảy Phụng Hiệp, Tha La Xóm Đạo, Cù lao Ông Chưởng..… Nhưng đặc biệt nhứt nó gợi ra cách sống và tâm hồn thuần hậu của người dân ở đây mà đời sống cập rập xa xứ như chúng ta tưởng chừng đã quên: điệu nghệ, hào sảng, mời mọc thiệt tình, không tính toán, chẳng để tâm thù vơ oán chạ, bạn bè chí thiết, tình vợ chồng chung thủy…

Tóm lại, Trần Văn Chi lượm lặt những điều tưởng tượng như là nhỏ mọn và tầm thường -như cục đất - của dân tộc, nhưng khi ông đưa đến ta chúng đã trở thành những hòn ngọc văn hóa đáng bảo tồn.
Phải chăng nhờ cách viết lan man, nhẹ nhàng, có một chút gì đó phóng túng, không chủ yếu đi vào mặt nghiên cứu mà chủ yếu đi vào mặt tâm tình khiến cho chúng ta đang và sẽ yêu thích những quyển sách nhẹ nhàng của Trần Văn Chi.

Nguyễn Văn Sâm
(Bài nói chuyện sẽ nói ngày chúa nhựt Aug. 13, 1017 tại quán Blue, đường Beach, Westminster, CA.)

Nguồn: https://vietbao.com/a270967/tran-van-chi-di-tim-nhung-yeu-to-van-hoa-mien-nam-ky-luc-tinh-khong-met-moi

Tinh Hoa Chợ Nổi Sông Nước - Tác giả: Võ Quang Yến

Published: 08 Tháng Bảy 2017

Bài và hình ảnh Võ Quang Yến (*)

Đồng bằng sông Cửu Long là miền sông nước, di chuyển rất dễ dàng trên các kênh lạch, chợ búa họp nhau cũng tiện lợi ở những điểm hợp lưu các sông ngòi. Ẩn dấu trong lòng chợ nổi không chỉ là tầng sâu văn hoá bản địa riêng của Miền Tây mà còn là hồn thiêng của cả vùng đồng bằng sông Cửu Long. Tinh hoa sông nước thể hiện nơi chợ nổi vì nó lưu dấu bước chân tiền nhân, làm dây liên lạc giữa quá khứ và hiện tại. Thói quen, tập quán, tâm linh cùng sáng tạo văn hoá kinh tế thương mãi của ông cha đã thành hình và hoàn thiện hơn một thế kỷ trên vùng đất mới. Nói chung, các ngôi chợ nổi phần lớn lâu đời và đậm nét văn hóa miền Nam mới lạ.

Chợ thường vẫn còn mang nét nông thôn bình dị hấp dẫn, vẫn giữ được cái hồn đặc trưng Miền Tây với chiếc áo bà ba khăn rằn mua bán trên ghe, câu vọng cổ mùi mẫn miên man, điệu hát dân gian ngọt ngào ca cổ, những câu nói thân thương đậm chất Nam Bộ. Đến chợ nổi khách lạ hòa mình với thiên nhiên, sông nước, buổi sáng sớm bồng bềnh trên những chiếc ghe, ngắm bình minh lên dần sau những mái ghe, cảm nhận khung cảnh nhộn nhịp chợ nổi trên sông. Khi mặt trời khuất bóng sau rặng cây cũng là lúc phố nổi lên đèn, những ánh đèn lung linh đổ bóng làm cho cả một đoạn sông trở nên sống động, rực rỡ đầy sắc màu. Đến chợ nổi khách chắc chắn cảm nhận được nhiều điều mới lạ của chốn sông nước Miền Tây nổi tiếng với sáu ngôi chợ độc đáo.  

Chợ nổi Phụng Hiệp

Chợ nổi Phụng Hiệp

Chợ nổi Ngã Bảy còn gọi chợ nổi Phụng Hiệp nằm ở xã Ngã Bảy tỉnh Hậu Giang. Ngoài đồ dùng sinh hoạt miền sông nước, chợ bán mỗi thuyền một loại trái cây, chôm chôm, măng cụt đỏ tươi, sầu riêng thơm ngát,.... 

Chợ nổi Cái Răng nổi tiếng đất Tây Đô là điểm tựa đặc biệt Cần Thơ. Chợ buôn bán các loại trái cây nổi tiếng của vùng đất phương Nam từ bưởi năm roi Vĩnh Long đến quýt hồng Lai Vung hay sầu riêng Cái Mơn. 

Chợ nổi Ngã Năm nằm tại thị trấn Ngã Năm tỉnh Sóc Trăng, ở vị trí giao nhau của năm con sông: Cà Mau, Vĩnh Quới, Long Mỹ, Thạnh Trị, Phụng Hiệp. Chợ có hầu hết sản vật của đồng bằng sông Cửu Long từ các loại gạo nổi tiếng của vựa lúa miền Tây đến các loại rau quả của miệt vườn Nam Bộ cùng tôm, cua, cá, sản vật đặc trưng của vùng sông kênh lạch. 

Chợ nổi Cái Bè nằm tại huyện Cái Bè tỉnh Tiền Giang, ở cù lao Tân Phong trên sông Tiền rộng lớn giáp ranh giữa ba tỉnh Tiền Giang, Vĩnh Long và Bến Tre. Chợ là nơi mua bán trao đổi hàng hóa, làm trạm trung chuyển trái cây, sản vật đi khắp vùng. 

Chợ nổi Long Xuyên, tương đối nhỏ, nằm dọc theo một bên của dòng sông Hậu đỏ nặng phù sa, cách thành phố Long Xuyên khoảng hai cây số. Hàng hóa chủ yếu ở đây là các loại hoa màu như rau, dưa, cà, cải, bí, khoai... và các món ăn vặt nổi tiếng của vùng đất An Giang như bún cá, bánh tầm, bánh da lợn... 

Chợ nổi Trà Ôn nằm trên dòng sông Hậu của huyện Trà Ôn tỉnh Vĩnh Long. Chợ nhóm họp theo con nước, buổi sáng chợ đông đúc nhưng tấp nập hơn là lúc con nước bắt đầu lên, nước càng lớn thì ghe, thuyền càng đông. Ðến đây khách phải thưởng thức món ăn đặc sản nổi tiếng bún bò viên ăn kèm với rau chuối, tìm nghe những điệu hát ngọt ngào của Tình anh bán chiếu, Dạ cổ hoài lang trên quê hương của nghệ sĩ lừng danh Út Trà Ôn.

Ði khắp Nam Kỳ Lục Tỉnh 

Chợ nào nổi hơn Chợ Nổi Trà Ôn 

Bước xuống sông ướt mèm câu vọng cổ 

Leo lên xuồng gặp ghe chiếu Cà Mau 

Giọng anh Mười Út ngọt ngào 

Sáu câu vọng cổ tươi màu quê hương!

Chợ nổi Phụng Hiệp

Chợ nổi Phụng Hiệp (chợ nổi Ngã Bảy) được thành lập từ năm 1915, mười năm sau khi cuộc đào kênh xáng bảy ngã sông Cái Côn, Xẻo Môn, Xẻo Dong, Bún Tàu, Lái Hiếu, Mang Cá, Sóc Trăng hình thành. Cách xa trung tâm thành phố Cần Thơ khoảng 30 cây số, chợ nhanh chóng mở mang sầm uất, mỗi ngày hơn 300 chiếc thuyền qua lại mua bán, trao đổi hàng hóa. Trở thành trung tâm đầu mối giao thông thủy lợi lớn nhất Nam bộ, chợ là một trung khu giao thương hàng hóa lớn miền cực Nam tác động mạnh lên thị trường nông sản miền Tây. Chính ở chợ đã phát sinh ngành nghề làm ghe chèo, làng đóng ghe truyền thống mấy trăm hộ ăn từ trên nửa thế kỷ. 

Sản phẩm đồng bằng theo các dòng nước đổ tụ về Ngã Bảy, để rồi tung khắp miền Nam, ra tận đất Bắc, sau còn vượt biên giới đến với năm châu. Chợ tổng hợp, tự do mua sỉ, bán lẻ quanh năm đủ loại hàng hóa đa dạng, đồ dùng sinh hoạt, hàng thủ công mỹ nghệ, hàng nông thủy hải sản, gia cầm, trái cây, rau cỏ, rắn, rùa, chim, sóc, kỳ đà.... Hàng hoá tập trung ở đây với số lượng lớn, mỗi mặt hàng phải được phân loại cho đồng đều về chất lượng, kích cỡ và đóng vào thùng giấy. Nếu cư dân địa phương và các vùng lân cận thường sử dụng các ghe, xuồng chở các mặt hàng nông sản đến đây tiêu thụ, thì những ghe có trọng tải lớn của thương lái lại thu mua trái cây để phân tản đi khắp nơi. Hòa mình vào không khí nhộn nhịp của buổi chợ, khách lạ có phương tiện quan sát, tìm hiểu sinh hoạt của những gia đình thương lái với nhiều thế hệ chung sống trên ghe. 

Có những chiếc ghe như "nhà di động" trên sông nước với những chậu trồng hoa kiểng, nuôi các loài vật. Ghe nào cũng đầy đủ các phương tiện sinh hoạt và có cả xe gắn máy chở trên ghe. Âm thanh chợ nổi là một bản hòa tấu tiếng máy nổ, mái chèo khua nước, sóng vỗ mạn thuyền. Người buôn bán ở chợ nổi thường không rao hàng, vì họ đã "bẹo" hàng trước mũi ghe, xuồng cho biết đang bán cái gì. Góp phần cho chợ nổi thêm phần sinh động là những chiếc ghe dịch vụ nhỏ gọn, len lỏi để áp sát ghe lớn bán hàng, bán thức ăn, thỏa mãn nhu cầu thương giới. Đồng thời hưởng thụ thích thú ăn sáng trên sông nước chập chờn, khách được phục vụ với giá cả bình dân, tiếp theo nụ cười tươi sáng cô gái Miền Tây. Nổi tiêng về quy mô rộng lớn, hàng hóa phong phú, ngôi chợ được người Pháp một thời vinh danh "Ngôi sao Phụng Hiệp" với dự kiến lập thành thương cảng cho cả vùng Hậu Giang sông nước miền Nam.

Chợ nổi Cái Răng

Sau hơn một thế kỷ mở mang phát đạt, ngôi chợ nổi Ngã Bảy đang phải trả giá niềm vinh quang của mình. Một mặt mật độ giao thông quá cao, lưu hành trên sông bắt đầu hết thông, có lúc gần như tắc nghẽn, mặt khác lượng rác tự do thải ra quá lớn, hậu quả là mức ô nhiễm tăng lên quá chừng. Từ năm 2002, để bảo đảm an toàn, chợ nổi buộc phải dời chỗ, bất chấp bất bình của dư luận, phần lớn cư dân dời về Ba Ngàn trên sông Cái Con cách ba cây số hay, đáng buồn hơn, dọn sang bồi bổ các chợ nổi khác, Ngã Năm, Trà Ôn, Cai Bè,... Bắt đầu từ đây, chợ hết còn đông đúc, cảnh quan hết còn nhộn nhịp, cảnh trí mất tính sầm uất, vẻ đẹp đặc trưng giảm đi rất nhiều mặc dầu trong rất lâu, tên chợ Ngã Bảy đã gắn liền với tên đoạn sông, thương hiệu du lịch Chợ nổi Phụng Hiệp đã từng nổi tiếng khắp vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 

Giờ đây, nhận thấy thương giới, người dân không biểu lộ tình cảm mặn nồng với ngôi chợ mới, khách du lịch cũng tỏ vẻ thất vọng trước ngôi chợ cũ thay dạng đổi hình, bộ Thương mãi Việt Nam và chính quyền tỉnh Hậu Giang cố ý ra sức khôi phục lại ngôi chợ nổi một thời đã là cửa ngõ miền Tây sông Hậu: tổ chức quy hoạch, ưu đãi khuyến khích đầu tư,... Chợ nổi Ngã Bảy trong rất lâu đã là một điểm dừng chân lý tưởng của khách du lịch trong và ngoài nước. Tuy nhiên, hiện nay, tỉnh Hậu Giang vẫn chưa có cơ quan chuyên trách quản lý và quảng bá cho du lịch chợ nổi, cơ sở vật chất phục vụ cho du lịch còn hạn chế, đa phần các tour du lịch từ nơi khác tự đến rồi tự đi... không có người hướng dẫn, không bến đỗ xe, không nơi bán hàng lưu niệm và cũng không có chỗ nghỉ, nên ít khi du khách dừng lâu. 

Thị xã Ngã Bảy xác định chọn thương mãi, dịch vụ và du lịch là mũi nhọn để phát triển. Muốn khai thác du lịch ở đây, điểm mạnh vẫn là chợ nổi. Thị xã đang kêu gọi đầu tư xây dựng các mô hình vui chơi giải trí, tạo điều kiện để du khách được hòa mình vào cuộc sống sinh hoạt của người dân vùng sông nước, phát triển các mặt hàng lưu niệm, đặc sản và ngành nghề truyền thống để mang lại hiệu quả trong kinh doanh du lịch chợ nổi, nhằm phục vụ du khách được tốt hơn, đồng thời cũng là động lực để phát triển du lịch địa phương.

Chiếu Cà Mau nhuộm màu tươi thắm, 

công tôi cực lắm mưa nắng dãi dầu. 

Chiếu này tôi chẳng bán đâu, tìm cô không gặp, hòòòòo ...... ooơơơi, 

tôi gối đầu mỗi đêm. 

Ghe chiếu Cà Mau đã cắm sào trên bờ kinh Ngã Bảy sao cô gái năm xưa chẳng thấy ra ....... chào. (Viễn Châu - Tình anh bán chiếu)

Chợ nổi Cái Răng

Chợ nổi Cái Răng

Nổi tiếng đất Tây Đô không chỉ có chợ nổi Cái Răng trên hệ thống kênh rạch, cảnh sắc nên thơ mà còn có vẻ đẹp thướt tha, bình dị cô gái đồng bằng châu thổ sông Cửu Long. Tương truyền vào năm 1785, trên đường tháo chạy vội vàng trước quân Tây Sơn, chúa Nguyễn Ánh buộc lòng phải để lại dọc đường hàng trăm cung tần mỹ nữ vào tạm trú không giới hạn thời gian ở các làng bên bờ sông Tiền, nay thuộc Nha Mân (Châu Thành, Đồng Tháp) và Mỹ Luông (Chợ Mới, An Giang). Trai thanh trong các làng không nề hà hưởng thụ của quý trời cho ẩy, những mỹ nhân trôi giạt lấy chồng người bản địa nay truyền lại con cháu là những cô gái đằm thắm, uyển chuyển Cần Thơ.

Cần Thơ có bến Ninh Kiều,

Có dòng sông đẹp với nhiều giai nhân.

Chiếc cầu Cái Răng trên sông Cái Răng nằm cách trung tâm thành phố Cần Thơ khoảng 6 cây số, 30 phút đường thủy từ bến Ninh Kiều. Nét độc đáo và đặc điểm chính của chợ nổi Cái Răng là chuyên buôn bán các loại trái cây, đặc sản của vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Thuở xưa, chợ nổi hình thành lúc phương tiện lưu thông đường bộ chưa phát triển, nhưng vì nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa, dân cư đi lại bằng các phương tiện địa phương như xuồng, ghe, tắc ráng (máy đuôi tôm Kohler 7 được ông Sum cải tiến năm 1960).... và tụ tập ngay trên sông. Ngày nay, dù mạng lưới giao thông đường bộ đã phát triển rộng khắp vùng, chợ nổi vẫn tồn tại và thấy như mỗi ngày càng sầm uất hơn. Như chợ nổi Phụng Hiệp, chợ nổi Cái Răng cũng là chợ đầu mối chuyên mua bán sỉ các loại trái cây, nông sản của vùng. Chợ nổi là một trong những điểm tham quan quan trọng nhất ở Cần Thơ, thể hiện một nét văn hóa rất đặc sắc vùng đồng bằng sông nước Cửu Long. Chợ hoạt động tấp nập từ tờ mờ sáng với nhiều loại thuyền bè lớn nhỏ. Các cửa hàng hay các ghe thuyền thường không có bảng hiệu, chợ bán sản vật gì người ta treo sản vật đó lên cây sào hoặc trên mũi thuyền. Người ta gọi cây này là "cây bẹo" như ở những chợ nổi khác.

Chợ Cái Răng thường họp khá sớm, thường từ lúc mờ sáng và đến khoảng 8, 9 giờ thì vãn. Nếu cư dân địa phương và các vùng lân cận thường sử dụng các ghe, xuồng trung bình chở các mặt hàng nông sản đến đây tiêu thụ thì những ghe bầu lớn là của các thương lái thu mua trái cây tỏa đi khắp nơi, sang tận Campuchia và Trung Quốc. Cũng có những chiếc ghe bầu chở các mặt hàng khác cung cấp cho bà con miệt vườn: xăng dầu, muối mắm, thuốc tây, bánh kẹo và nhu yếu phẩm. Ngày nay, do nhu cầu của người đi chợ, thương lái, các loại hình dịch vụ như phở, hủ tiếu, cà phê, quán nhậu nổi... cũng bắt đầu phát triển. Những chiếc xuồng này sẵn sàng len lỏi khắp nơi để phục vụ khách đi chợ một cách tận tình, chu đáo. Đứng trên cầu Cái Răng nhìn xuống sông, chợ nổi Cái Răng nhóm họp dài hơn nửa cây số, có chỗ trải ra gần hết mặt sông, trông như những mâm hoa trái khổng lồ đủ các sắc màu rực rỡ.

Chợ đã nổi từ nửa đêm về sáng 

Ta vẫn chìm từ giữa bữa hoàng hôn 

Em treo bẹo Cái Răng Ba Láng 

Ta thương hồ Vàm Xáng Cần Thơ 

Ta giang hồ nửa giấc lơ mơ 

Sóc Trăng Cà Mau An Giang Đồng Tháp (Huỳnh Kim - Chợ nổi Cái Răng)

Chợ nổi Damnoen Saduak

Chợ nổi Vọng Các

Không chỉ ở đồng bằng sông Cửu Long mới có chợ nổi. Xung quanh Bangkok cũng có nhiều chợ nổi talat nam, phần lớn trên các klong hay khlong. Những kênh đào nầy nối liền sông Chaon Phraya với các sông Tha Chin, Mae Klong, chằng chịt thành phố nên Bangkok còn được gọi thành "Venezia phương Đông". Các klong đào ra để tiện việc giao thông, nay phần lớn vì ô nhiễm nên bị lấp thành đường, trừ ở xóm Thonburi. Ở trung tâm thành phố, có nhiều tàu thủy tốc hành đi lại trên Khlong Saen Saeb đào thời vua Rama III năm 1840 nay còn tồn tại. Chợ nổi một thời rất tiện lợi khi đường sá trên bộ chưa mở mang, nay chỉ còn là những vết tích mất nhiểu tính xác thực, được lưu giữ như di tích kỷ niệm và nhất là để phục vụ du lịch. 

Phía Tây thành phố có chợ nổi Taling Chan, một trong ba chợ gần Bangkok nhất, được thành lập từ nhiều thế kỷ. Chợ họp những ngày cuối tuần và ngày nghỉ lễ, từ 9 giờ đến 16 giờ, bán các món ăn truyền thống Thái, món cá nước, cua hấp ngay trên thuyền, món tráng miệng và trái cây. Gần chợ nầy và không quá xa Bangkok là chợ nổi Bang Nam Pheung trên sông Chao Phraya mệnh danh "lá phổi xanh của thủ đô", ít nhộn nhịp, không khí dễ chịu. Cuối tuần khách nên ghé qua chợ nổi Amphawa thưởng thức món pat thai cùng các món dân dã khác nếu đã không lưu lại ở đây vài ngày vì là một nơi nghỉ ngơi dễ chịu, yên bình. Khách có thể dùng xe đạp cuối tuần hay một vài ngày trong tuần đi đến chợ nổi Tha Kha chỉ cách Bangkok 8 cây số, một trong những ngôi chợ còn giữ ít nhiều một phần tính xác thực. 

Một ngôi chợ tuy không xa nhưng hơi bất tiện vì giờ mở cửa cưỡng bức từ 4 đên 7 giờ sáng để dân cư đem rau quả lại bán sỉ: chợ nổi Bang Khu Wiang. Để đền bù, khách lạ được thưởng thức ở chợ nầy gần Bangkok một vài lối sống cổ truyền đang trên đưòng mai một. Trên lối tìm những yếu tố xác thực, chợ nổi Khlong Lat Mayom cống hiến khách hiếm hai phần hai bên đường: một bên bán rau trái, đồ lưu niệm làm bằng tay, bên kia một dãy quán với những đầu bếp soạn món ăn ngay trước mặt khách hàng, cá, cháo, cari, pad thai,... Và khách hàng ngồi ăn quanh các bàn nhỏ, lẫn lộn với khách ăn địa phương. Một chợ đáng kể nữa là chợ nổi Khlong Krung Kasem được Thủ Tướng Prayut khánh thành trong mục đích khuyến khích du lịch. Chợ mở cửa mồi ngày từ 12.02 đến 01.03.2015, từ cầu Prathai đến cầu Makkhawan, trong khuôn viên thành cổ mang tên đảo Rattanakosin. Tướng Prayut mong ước làm sống lại truyền thống văn hóa Thái một thời đã là nền phồn vinh của thành phố. Nhưng ngôi chợ nổi thu hút khách du lịch và được nói đến nhiều nhất là chợ nổi Damnoen Saduak.

Chợ nổi Damnoen Saduak

Chợ nổi Đâm-nơn Sà-đuộc

Mang tên có nghĩa "chợ di chuyển thuận tiện", chợ nổi Damnoen Saduak năm ở huyện Damnoen Saduak, tỉnh Ratchaburi, cách xa thành phố Bangkok 105 cây số về phía Tây Nam. Được vua Rama V tức Chulakongkorn (1853-1868) ra lệnh xây dựng trên kênh đào klong Lat Phli năm 1866, chợ mau chóng trở nên sầm uất, đa dạng hàng hóa. Từ bến, những ghe thuyền mảnh mai len lỏi nhiều cây số vào các kênh rạch. Trên đất, lô được phân ra và bày bán la liệt hàng hóa. Khách mua hàng nông sản, trái cây, gia vị, hoa màu, hàng thủ công nghệ, hàng lưu niệm, quần áo may sẵn, sản phẩm chế biến. Ở "thiên đường mua sắm" nầy, khách có thể cả thả duỗi mình vào một cuộc đấm bóp Thái. 

Khi tham quan chợ nổi, khách sẽ thấy rất nhiều hàng quán di động được bày bán, từ sọt trái cây tươi rói, những món ăn truyền thống như som tam, pad thai, thịt gà nướng cho đến những món ăn ngon miệng khác như một que kem mát lạnh phương Tây. Người mua, kẻ bán đều di chuyển bằng ghe chèo tay chậm rãi, trên đầy ắp những gia vị, trái cây, rau quả, thịt cá... Nhân danh "chợ nước" chỉ bán những sản phẩm tươi sống nên rất nhiều gia đình Thái chọn mua thực phẩm hàng ngày ở chợ nổi. Ngoài ra cũng có những thuyền di chuyển từ nhà này sang nhà khác để trao đổi hàng hóa. Không có cây bẹo thường thấy ở chợ nổi ở đồng bằng sông Cửu Long mà thay vào đó là các bảng hiệu như ở thành phố mới.

Tuy nhiên, ngày nay chợ nổi Damnoen Saduak cũng như những chợ nổi Thái khác, chỉ là địa điểm thu hút khách du lịch và ít nhiều đang còn là nơi du khách khám phá vài nét đẹp của cuộc sống người dân Thái trên kênh rạch. Chợ không có việc giao thương rộng lớn giữa các cư dân trong vùng nên ít thấy cảnh giao nhận, vận chuyển hàng hóa. Vì chỉ là cuộc mua bán nhỏ, lẻ, đặc biệt trực tiếp với khách du lịch, người Thái hay người nước ngoài, nên chợ cũng không nhóm từ khuya mà chỉ bắt đầu khi trời sáng. Du khách đến chợ thường nếm thử các món ăn địa phương trong suốt thời gian trên thuyền, nhất là những món ăn vặt, rồi tham quan, mua sắm các mặt hàng thủ công mỹ nghệ được bày bán thành một khu lớn trên các nhà sàn. Trên hai bờ kênh cũng là chợ, náo nhiệt và tấp nập đủ màu sắc mùi vị. Khách ra về đắm mình trong một bầu gia vị và hương liệu: hành, tỏi, ớt, gừng, lạc, mè (vừng), quế, hồi, hoa hòe, thảo quả... Ít nhất, ngôi chợ nổi giúp khách có được một ý niệm đời sống người dân Thái vào lúc họ còn sống trên nước nhiều hơn trên đất.

Chợ nổi Damnoen Saduak

Khác với hoàn cảnh ở đồng bằng sông Cửu Long, chính quyền Thái mong ước xúc tiến cuộc trở về nguồn khi muồn hồi phục một truyền thống của đất nước thật ra gây hứng thú cho khách du lịch nhiều hơn là lưu tâm quần chúng. Ngày nay, một số lớn cư dân Bangkok quên hẳn đã từng có một lối sống khác trên sông ngòi, kênh lạch ở thủ đô. Theo ông Thiranant Chuang-phichit, Giám Đốc Nghiên Cứu ở Trung Tâm Lịch Sử Klong Phadung Krungkasem tại Thonburi, muốn trở lại một lối sống trước kia, trước tiên cần phải phối hợp những tuyến đường tàu bè qua lại được với những phương tiện giao thông hiện đại. 

Võ Quang Yến - Thành Xô hè 2016 về Miền Tây với mấy cháu nội

(*) tài liệu internet, ảnh sao từ dương bản Phụng Hiệp (1998), 

Damnoen Saduak (1999), ảnh số Cái Răng (2005).

SOURCE:

http://www.tongphuochiep.com/index.php/bao-chi/bien-kh-o/23902-tinh-hoa-ch-n-i-song-nu-c-vo-quang-y-n