Kênh đào Phù Nam và quân cảng Ream: Gọng kềm Trung Quốc siết vùng phía Nam Việt Nam

Một cục diện quân sự mới trên bán đảo Đông Dương.

Phạm Văn Luật

02/11/2024

Vị trí quân cảng Ream và kênh đào Phù Nam (Kep). Ảnh: Stimson Center.

 

November 02 2024 4:32 PM 12 phút đọc 

Cho đến nay, quân cảng Ream trên vịnh Thái Lan và kênh đào Phù Nam của Campuchia vẫn là những dự án độc lập, tưởng chừng như không có liên hệ gì với nhau.

Sẽ không có gì đáng nói nếu điểm cuối của kênh đào Phù Nam ở Vịnh Thái Lan là một chỗ nào đó khác, không phải tỉnh Kep. Theo ước tính dựa trên thông tin mà Campuchia công bố trong Thư thông báo gửi Uỷ hội Sông Mekong, điểm cuối của kênh đào Phù Nam trên vịnh Thái Lan cách quân cảng Ream chỉ khoảng 20 hải lý. [1]

Khi cả hai công trình này hoàn thành, một cục diện quân sự mới trên bán đảo Đông Dương sẽ lộ diện.

Nếu một ngày nào đó, Trung Quốc huy động tổng lực hai vị trí này, đưa một hạm đội treo cờ Campuchia tiến từ quân cảng Ream ở Vịnh Thái Lan theo kênh đào Phù Nam đi sâu vào nội địa Campuchia, theo sông Mekong tiến thẳng vào Đồng bằng Sông Cửu Long, thì Việt Nam có thể mất thủ phủ Miền Tây là Cần Thơ trong giây lát. 

Cùng lúc đó, chiến hạm Trung Quốc tiến từ căn cứ Chữ Thập và Subi ở Trường Sa thẳng đến Sài Gòn. 

Ở thời điểm này, kịch bản này nghe có vẻ như viễn tưởng. Quan hệ giữa Hà Nội và Nam Vang vẫn tốt, ít nhất như đưa tin trên VTV và báo Nhân dân. Bắc Kinh và Hà Nội vẫn là hai anh em “bốn tốt". 

Ông Hun Sen, cựu thủ tướng và hiện là chủ tịch Thượng viện Campuchia, đã chối bỏ mục đích quân sự của kênh đào Phù Nam. Theo ông, sẽ không có chuyện hải quân Trung Quốc được phép sử dụng kênh đào để tấn công Việt Nam. [2]

Kịch bản tưởng như khó xảy ra, nhưng không phải không có những cơ sở để lo lắng. 

Kênh đào Phù Nam (Kep) và quân cảng Ream trên bản đồ. Ảnh: Stimson Center.

 

Trung Quốc chi tiền xây dựng kênh đào Phù Nam 

Campuchia dự kiến dự án kênh đào Phù Nam sẽ tốn 1,7 tỷ USD, với 51% vốn Campuchia và 49% vốn Trung Quốc. [3] Dự án do Tổng Công ty Cầu đường Trung Quốc (China Road and Bridge Corporation - CRBC) xây dựng. [4] Công ty này đã nghiên cứu tiền khả thi một cách chóng vánh, chỉ trong vài tháng. [5] Ngày 5/8, sinh nhật Hun Sen, Campuchia làm lễ động thổ khởi công dự án này. [6]

Một khi CRBC bỏ tiền ra nghiên cứu tiền khả thi và xây dựng, vậy sau khi hoàn thành theo kế hoạch vào năm 2028, khả năng cao họ cũng sẽ là bên quản lý. 

Thủ tướng Campuchia cho biết Campuchia không đơn giản vay mượn tiền của Trung Quốc mà thực hiện bằng phương thức BOT (xây dựng - vận hành - chuyển giao). [7]

Như vậy, sau khi hoàn thành - giả sử kịp tiến độ vào năm 2028, dự án này sẽ được phía bỏ tiền ra nghiên cứu, xây dựng tiếp tục quản lý trong khoảng thời gian từ 20 năm đến 40 năm, theo thông lệ của một dự án BOT, tức là đến 2048 hoặc 2068. [8] Trong thời gian đó, nước chủ nhà Campuchia không thể can thiệp vào công trình. 

Sau khi hoàn thành, kênh đào này có thể cho tàu trọng tải toàn phần 5.000 tấn (DWT) vận hành, bao gồm cả tàu chiến. 

Theo thư thông báo mà chính phủ Campuchia gửi cho Ủy hội Sông Mekong vào tháng 8/2023, kênh đào Phù Nam sẽ dài 180 km, rộng 80-100 mét và sâu 5,4 mét, có thể tiếp nhận tàu có trọng tải toàn phần lên đến 3.000 tấn. [9]

Tuy nhiên, kỹ sư Phạm Phan Long, chủ tịch của Quỹ Việt Ecology (VEF), tính toán dựa trên kích thước của kênh đào, cho rằng kênh đào khi hoàn thành có thể tiếp nhận tàu có trọng tải 5.000 tấn vào mùa mưa. [10]

Năng lực tiếp nhận tàu trọng tải 3.000 tấn ở thời điểm bình thường hoặc 5.000 tấn vào mùa mưa có ý nghĩa gì về mặt quân sự? Tàu khinh hạm lớp Gepard mà Việt Nam mua của Nga có trọng tải 2.500 tấn. [11] Điều đó có nghĩa là kênh đào Phù Nam có thể đón khinh hạm hiện đại như Gepard ở thời điểm bình thường và đón những chiến hạm có trọng tải gấp đôi vào mùa mưa. 

 

Quân cảng Ream cũng do Trung Quốc đài thọ

Không ai khác, lại là Trung Quốc đài thọ cho Campuchia kinh phí xây dựng quân cảng này. [12]

Hai tàu chiến Trung Quốc neo đậu ở quân cảng Ream (Campuchia) ngày 22/1/2024.

Ảnh: CSIS/AMTI/Maxar.

 

Tháng Tư năm 2024, Chương trình Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á công bố báo cáo điều tra thông qua dữ liệu vệ tinh, cho thấy hai tàu chiến Trung Quốc đã neo đậu ở quân cảng này gần nửa năm. [13]

Ngày 4/9/2024, Campuchia tuyên bố Trung Quốc chuyển giao hai tàu chiến đó cho họ. Đó là các tàu Lớp 056. 

Như vậy, các tàu chiến này neo đậu dài ngày ở quân cảng Ream với mục đích huấn luyện binh sĩ Campuchia trước khi chuyển giao. [14] Các tàu chiến Lớp 056 này của Trung Quốc có tải trọng tối đa 1.500 tấn. [15]

Trong khi đó, như trên đã nói, kênh đào Phù Nam được thiết kế có thể tiếp nhận tàu 3.000 tấn ở điều kiện bình thường và 5.000 tấn trong mùa mưa. 

Sau khi hoàn thành, nếu Trung Quốc lắp đặt hệ thống do thám hiện đại tại quân cảng Ream như họ đã lắp đặt ở Hoàng Sa và Trường Sa, họ có thể theo dõi mọi chuyển động của phần phía Nam bán đảo Đông Dương, bao trùm lãnh thổ Campuchia và miền Nam Việt Nam. 

Cho đến bây giờ, hai dự án kênh đào Phù Nam và quân cảng Ream vẫn là hai dự án độc lập và tưởng chừng như không liên quan gì với nhau. Một dự án thuộc lĩnh vực kinh tế, môi trường. Một dự án thuộc lĩnh vực quân sự. 

Nhưng trong tương lai, không có điều gì ngăn cản kênh đào Phù Nam sẽ có tính chất lưỡng dụng, tức là vừa quân sự vừa dân sự. 

Theo các nhà nghiên cứu chính trị quân sự Trung Quốc thì điều đó là có thể. Dự án Vành đai - Con đường đã giúp Trung Quốc sở hữu hàng trăm cảng biển có vị trí chiến lược về kinh tế và quân sự nằm dọc theo các tuyến hàng hải huyết mạch của thế giới. Các cảng biển này đều có tính lưỡng dụng. Bình thường thì dùng cho mục đích kinh tế, khi cần có thể dùng cho mục đích quân sự. [16]

Như vậy khả năng tàu chiến Trung Quốc tiến vào Phnom Penh từ Vịnh Thái Lan, sau khi cả quân cảng Ream và kênh đào Phù Nam hoàn thành, là một khả năng hoàn thành có thể xảy ra trong tương lai, khi cả hai dự án này hoàn tất. Gọng kềm của Trung Quốc để siết vùng phía Nam Việt Nam đang dần hình thành. 

Lâu nay, vốn đã tồn tại một mồi lửa hận giữa một bộ phận nhỏ người Campuchia đối với Việt Nam. Nhóm này lưu truyền một niềm tin rằng Miền Nam Việt Nam mới chỉ bị người Pháp lấy khỏi tay Campuchia và trao cho Việt Nam một cách bất hợp pháp vào ngày 4/6/1949. Hằng năm, các nhóm dân tộc chủ nghĩa chống Việt Nam ở Campuchia vẫn tổ chức kỷ niệm ngày “mất Khmer Krom" vào ngày này. [17]

Đó sẽ là cục diện mới ở Nam bán đảo Đông Dương trong tương lai không xa. 

Việt Nam lâu nay thỉnh thoảng lên tiếng phản đối lực lượng chấp pháp biển của Trung Quốc hoạt động trong vùng biển mình quản lý. Các vùng biển này chủ yếu nằm ở phía biển Đông. [18]

Sau khi quân cảng Ream ở Vịnh Thái Lan hoàn tất, điều gì có thể ngăn cản Trung Quốc đưa hải cảnh xuống Vịnh Thái Lan tuần tra? Đó là sức ép đầu tiên mà Việt Nam phải đối mặt.

 

Chú thích

1-Matamis, J. (2024, May 9). Impacts of Cambodia’s Funan Techo Canal and Implications for Mekong Cooperation • Stimson Center. Stimson Center. 

https://www.stimson.org/2024/impacts-of-cambodias-funan-techo-canal-and-implications-for-mekong-cooperation

2-Seoung Nimol. (2024, April 10). Hun Sen Denies Funan Techo Canal Will Facilitate Chinese Military Access Near Vietnam Border | CamboJA News. Cambojanews.com. https://cambojanews.com/hun-sen-denies-funan-techo-canal-will-facilitate-chinese-military-access-near-vietnam-border 

3-Why Is China Investing In a $1.7 Billion Canal in Cambodia? (2024). Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/blog/why-china-investing-17-billion-canal-cambodia; Rim, S. (2024, March 11). BRI’s Funan Techo Canal could steer Cambodia away from Vietnam and towards China. ThinkChina - Big Reads, Opinion & Columns on China; Think China. https://www.thinkchina.sg/politics/bris-funan-techo-canal-could-steer-cambodia-away-vietnam-and-towards-china

4-Vietnam Briefing. (2024, April 9). Why Cambodia’s Funan Techo Canal Project is Worrying Vietnam. Vietnam Briefing News. 

https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html

5-Writer, S. (2024, March 11). Cambodia to divert Mekong trade via China-built canal, vexing Vietnam. Nikkei Asia. 

https://asia.nikkei.com/Spotlight/Asia-Insight/Cambodia-to-divert-Mekong-trade-via-China-built-canal-vexing-Vietnam

6-PM: Funan Techo​​ Canal Project symbolizes nationalism; groundbreaking ceremony to be held on Hun Sen’s birthday - Khmer Times. (2024, July). Khmer Times - Insight into Cambodia. https://www.khmertimeskh.com/501515840/pm-funan-techo-canal-project-symbolizes-nationalism-groundbreaking-ceremony-to-be-held-on-hun-sens-birthday

7-Techo Funan Canal Project to be Developed under BOT Contract. (2023, December 27). Cambodian People’s Party-វិមាន៧មករា. 

https://www.cpp.org.kh/en/details/364534

8-Build-Operate-Transfer (BOT). (2022). Asia Society. 

https://asiasociety.org/policy-institute/navigating-belt-road-initiative-toolkit/glossary/infrastructure-development/build-operate-transfer-bot

8-Matamis, J. (2024, May 9). Impacts of Cambodia’s Funan Techo Canal and Implications for Mekong Cooperation • Stimson Center. Stimson Center. 

https://www.stimson.org/2024/impacts-of-cambodias-funan-techo-canal-and-implications-for-mekong-cooperation

9-Nandithachandraprakash. (2024, July 15). Cambodia’s Funan Techo Canal project: A catalog of worries (analysis). Mongabay Environmental News. https://news.mongabay.com/2024/07/cambodias-funan-techo-canal-project-a-catalog-of-worries-analysis

10-https://kienthuc.net.vn. (2021). Báo Tri thức & Cuộc sống. Kienthuc.net.vn. https://kienthuc.net.vn/quan-su/bao-nga-se-co-ho-ve-ham-gepard-moi-cho-hai-quan-viet-nam-1590248.html

11-China’s warships gift and funding naval base in Cambodia: Could it put regional dynamics in choppy waters? (2024). CNA. 

https://www.channelnewsasia.com/east-asia/china-cambodia-ream-naval-base-warships-regional-intent-tensions-4627051

12-First Among Piers: Chinese Ships Settle in at Cambodia’s Ream | Asia Maritime Transparency Initiative. (2024, April 18). Asia Maritime Transparency Initiative. 

https://amti.csis.org/first-among-piers-chinese-ships-settle-in-at-cambodias-ream

13-CHEANG, S., & RISING, D. (2024, September 4). Cambodia says China gifting 2 warships as it finishes work expanding strategically important port. AP News. 

https://apnews.com/article/china-cambodia-ream-warships-navy-port-e21dbae6bd1b9943f7bec8bbaa040da9

14-China commissions fourth ASW-capable Type 056 corvette - IHS Jane’s 360. (2015). Archive.org. https://web.archive.org/web/20150515013252/http://www.janes.com/article/51341/china-commissions-fourth-asw-capable-type-056-corvette

15-IPDForum. (2023, October 12). Cảng biển lưỡng dụng đưa Trung Quốc đến gần với các tuyến đường vận chuyển quan trọng. Indo-Pacific Defense Forum. https://ipdefenseforum.com/vi/2023/10/cang-bien-luong-dung-dua-trung-quoc-den-gan-voi-cac-tuyen-duong-van-chuyen-quan-trong

16-Ung, S. (2024, July 31). Khmer Krom People Do Not Have Freedom Under Vietnamese Rule. Khmer Post USA. 

https://khmerpostusa.com/khmer-krom-people-do-not-have-freedom-under-vietnamese-rule

17-VnExpress. (2024, February 29). Việt Nam phản đối tàu hải cảnh Trung Quốc hoạt động gần bãi Tư Chính. Vnexpress.net; Báo VnExpress. 

https://vnexpress.net/viet-nam-phan-doi-tau-hai-canh-trung-quoc-hoat-dong-gan-bai-tu-chinh-4716748.html

 SOURCE: Google Drive by Lymha: 

https://docs.google.com/document/d/194F4Mc7iMXIC8qV9cSEy5oKPThXSmubm/edit?pli=1

Mekong Dam Monitor (Update for October 14 - 20, 2024)

 

Update for October 14-20

Notable changes on the Mekong in the last week. Visit the Monitor home for more, including Burmese, 中文, Khmer, ພາສາລາວ, ไทย, and Tiếng Việt translation.

SPOTLIGHT China’s Nuozhadu Dam, the Mekong’s largest, fills to capacity for the first time since 2018 Ample precipitation throughout China’s upper basin have created conditions for the Nuozhadu Dam to fill to 100% capacity for the first time in six years. Nuozhadu’s reservoir, the largest in the Mekong Basin, began filling at the end of the dry season at 3.5 billion cubic meters of active storage and peaked last week at 11.35 billion cubic meters. We forecast that Nuozhadu and Xiaowan (which is also full at 11.1 billion cubic meters) will release their active storage for hydropower production in the coming 2025 dry season, significantly lifting the level of the river and causing extreme negative change to ecological processes downstream.

Where is the water? A minor net restriction of 101 million cubic meters was observed last week. Most of the large reservoir changes were observed in China. Nuozhadu had a net restriction of 327 million cubic meters, and the Jinghong Dam released 182 million cubic meters of water.

Most Impactful Dams

River Levels River levels throughout the basin are now below normal and trending downward.

Chiang Saen Gauge Stung Treng Gauge

Weather & Wetness Extreme wetness dominated the Mekong’s headwaters in China, and there were a few areas of extreme wetness around the Golden Triangle. However much of the rest of the basin was drier than expected.  Vietnam’s delta was slightly wetter than expected for this time of the year.

LŨ LỤT MEKONG LÀM NỔI BẬT THỰC TẾ KHÍ HẬU MỚI TRONG KHU VỰC

(Mekong floods highlight new climate reality in the region)

Prak Chan Thul – Bình Yên Đông lược dịch

Rappler.com – October 6, 2024

 

Ngập lụt ở Phnom Penh và hạn hán trong khu vực Mekong nhấn mạnh sự cần thiết cộng tác quản lý nước để đối phó với thay đổi khí hậu, một chủ đề chánh trong phiên họp ASEAN-Ủy hội Sông Mekong gần đây.

 

PHNOM PENH, CAMBODIA – Trong tuần lễ cuối tháng 9, Cambodia trải qua những trận mưa lớn mang bởi gió mùa tây nam và áp thấp trong lưu vực Mekong, gây ngập lụt ở nhiều nơi của quốc gia.

Ngay cả Phnom Penh cũng không phải là một ngoại lệ.  Ở ven sông Koh Norea, một điểm hẹn hò mới nhất của thủ đô, ngập lụt ảnh hưởng đường phố và doanh nhiệp ở mặt đường vì các cửa hàng bị đóng cửa và những tiệm khác dời nơi buôc bán đến nơi cao hơn.

Những người buôn bán lo ngại về an ninh công cộng và tiềm năng mất thu nhập vì có ít khách hàng vào lúc nầy.  Mặc dù nhiều đám đông tụ tập để xem ngập lụt, những người buôn bán báo cáo số bán sụt giảm.  Họ lo ngại cho cuộc sống của họ nếu ngập lụt tiếp tục, nhất là có thêm mưa được tiên đoán trong những tuần lễ sắp tới.

“Ai mà không lo lắng về ngập lụt nầy,” con buôn Han Hok nói hôm 25 tháng 9.

 

DOANH NGHIỆP BỊ NGẬP.  Nước sông Mekong dâng lên làm ngập doanh nghiệp ở Vientiane, Lào, ngày 19 tháng 9 năm 2024. 

[Ảnh: Prak Chan Thul]

 

“Nhất là chúng tôi kiếm tiền ở đây.  Tôi không thể tiên đoán liệu có nhiều người sẽ đến hay không, nhưng tôi lo ngại nếu tình hình không tốt hơn, thì thu nhập của tôi sẽ tụt xuống và ảnh hưởng tôi vì đây là cuộc sống của tôi và giúp tôi trả nợ ngân hàng,” bà nói thêm.

Điều kiện thời tiết bất thường với mưa lớn và hạn hán làm nổi bật tính dễ tổn thương với thay đổi khí hậu của khu vực Mekong, với các chuyên viên kêu gọi quản lý nước tốt hơn và hợp tác khu vực để bảo vệ các công đồng.

ĐỐI THOẠI AN NINH NƯỚC.  Các viên chức nối tay để biểu thị sự hợp tác tại Đối thoại An ninh Nước ASEAN-Ủy hội Sông Mekong lần thứ 2^nd được tổ chức vào ngày 18 tháng 9 năm 2024. [Ảnh: Prak Chan Thul]

 

Diễn đàn ngoại giao nước

Ở làng giềng Lào, Đối thoại An ninh Nước ASEAN-Ủy hội Sông Mekong (MRC) mang lại với nhau các phái đoàn cao cấp ASEAN, cũng như các đối tác phát triển để thảo luận những vấn đề an ninh nước vô cùng quan trọng.

Đối thoại An ninh Nước nhấn mạnh đến sự cần thiết cấp bách để đối phó với an ninh nước và lương thực trong ASEAN và khu vực Mekong qua gia tăng đầu tư và hợp tác, với ASEAN và MRC đóng vai trò then chốt.

“ASEAN đã là khí cụ để nuôi dưỡng đối thoại chánh trị và nối kết, trong khi MRC là ‘trung tâm kiến thức khu vực’ đáng tin cậy. ‘diễn đàn ngoại giao nước’ trưởng thành và một mô hình thành công của hợp tác nước xuyên biên giới trong khu vực Mekong,” được nói trong tuyên bố ngày 18 tháng 9.

 

NGÂN HÀNG ĐƯỢC CHẮN BAO CÁT.  Một ngân hàng địa phương ở Vientiane, Lào chuẩn bị cho tiềm năng ngập lụt từ sông Mekong bằng cách dùng bao cát. Ngày 17 tháng 9 năm 2024. [Ảnh: Prak Chan Thul]

 

“Năm nay là năm mưa”

Giám đốc điều hành của MRC Tiến sĩ Anoulak Kittihoun nói rằng sau đợt hạn hán gây ngạc nhiên, bão Yagi gây ngập lụt nghiêm trọng trong vùng Mekong.  MRC đang theo dõi tình hình, cung cấp tiên đoán cho các quốc gia bị ảnh hưởng, và phối hợp với Lào và Trung Hoa để giảm nhẹ thiệt hại, ông nói.

“Giải pháp dài hạn nằm ở hạ tầng cơ sở lẫn giải pháp dựa trên thiên nhiên vì trong Mekong chúng ta có dự trữ ít nhất [so với các sông khác] trên thế giới.” ông nói với các phóng viên bên lề của đối thoại vào cuối tháng 9.

Vì thế, trong khi các sông như Mississippi có khả năng trữ nước lớn lao – qua đập thiên nhiên hay nhân tạo – sông Mekong thiếu chúng.  Các đập thủy điện trên Mekong cớ dự trữ hạn chế, chỉ khoảng 14-15% dòng chảy hàng năm, và do đó “không thể làm giảm đáng kể các giông tố quan trọng,” Kittihoun nói.

“Vì thế khi một trận bão lớn đến, anh phải đối phó với nó và cố gắng bảo đảm rằng các đập không cộng thêm vấn đề,” ông nói thêm, khuyến cáo gia tăng đầu tư trong các giải pháp trữ nước nhân tạo và thiên nhiên để đối phó với thách thức.

Kittihoun nói MRC hỗ trợ các dự án phát triển trong khi cân bằng các lo ngại môi trường.  Minh bạch, chia sẻ dữ kiện, và ý kiến của cộng đồng rất quan trọng để tối thiểu hóa ảnh hưởng của dự án như các đập và thủy nông, không tránh thay đổi tình trạng tự nhiên của sông.

 

“Yagi có lẽ không phải là cơn bão cuối cùng trong năm 2024”

Brian Eyler, giám đốc chương trình Đông Nam Á (ĐNA) của Trung tâm Stimson ở Washington DC, nới mùa mưa vừa qua, đánh dấu bởi hạn hán và thời tiết cực đoan, tiết lộ một tương lai trong đó thay đổi khí hậu tăng cường những điều kiện đó.

Sông Mekong đang trải qua cuộc khủng hoảng khí hậu – hạn hán trong vùng hạ lưu ảnh hưởng đền thủy sản của Cambodia trong khi bão Yagi gây lũ lụt tàn phá vùng thượng lưu.  Điều nầy làm nổi bật sự cần thiết cấp bách của những biện pháp thích ứng khí hậu, Eyler nói.

“Và Yagi có lẽ không phải là trận bão cuối cùng trong năm 2024.  Những trận bão nầy nầy đang mạnh hơn do thay đổi khí hậu vì nhiệt độ cao hơn có thể giữ nhiều nước hơn, và tàn phá nhiều hơn,” Eyler nói qua email ngày 25 tháng 9.

Khu vực Mekong cần quản lý lũ lụt và hạn hán tốt hơn.  Hạn hán trong mùa mưa, làm tồi tệ thêm bởi thay đổi khí hậu và các đập ở thượng lưu, đang gây nguy hại cho Tonle Sap, hồ nước ngọt lớn nhất ĐNA và thủy sản của nó, Eyler nói.

Hạn hán trong Tonle Sap gây ra bởi thay đổi khí hậu lẫn giới hạn của các đập ở thượng lưu. Cải thiện quản lý nước xuyên biên giới, nhất là việc điều hành đập, có thể giảm nhẹ những hạn hán nầy và bảo đảm số cá đánh được lớn hơn cho Cambodia, ông nói thêm.

 

Rủi ro khí hậu, thực tế mới

Quản lý lũ lụt xuyên biên giới cũng vô cùng quan trọng, nhất là cho các phụ lưu của Mekong.  Cải thiện liên lạc và các hệ thống cảnh báo sớm rất quan trọng để chuẩn bị, như bằng chứng của ngập lụt do bão Yagi gần đây.  MRC cần nhiệm vụ rõ ràng hơn và phối hợp mạnh hơn với các quốc gia thành viên để đối phó hiệu quả với những thách thức nầy, Eyler nói.

Hạn hán trong mùa mưa có thể được giảm nhẹ bằng quản lý nước xuyên biên giới thông minh hơn, bao gồm mục tiêu bành trướng của Tonle Sap và phối hợp điều hành đập ở Trung Hoa và Lào, Eyler nói.

Các quốc gia Mekong nên đặt ưu tiên việc chịu đựng khí hậu và quản lý nước xuyên biên giới, nhất là với Trung Hoa và Lào, để bảo vệ các hệ sinh thái vô cùng quan trọng như Tonle Sap.  Gia tăng rủi ro khí hậu như nóng cực đoan, lũ lụt và cháy rừng đòi hỏi hành động cấp bách và hợp tác khu vực, ông nói.

Trong khi đó, Hoa Kỳ nói sông Mekong rất quan trọng cho cuộc sống của hàng triệu người, nhưng thay đổi khí hậu đang đe dọa vùng nầy, phát ngôn viên của Tòa Đại sứ Hoa Kỳ ở Cambodia Wesley Holzer nói trong email ngày 18 tháng 9.

Holzer nói các quốc gia Mekong phải cải thiện việc quản lý sông và xây dựng sức chịu đựng khí hậu qua việc điều hành đập tốt hơn, các hệ thống cảnh báo sớm và hợp tác đa phương.

Để xây dựng sức chịu đựng khí hậu, các quốc gia Mekong cần cải thiện việc chuẩn bị tai họa, hạ tầng cơ sở, và sự hiểu biết của quần chúng, trong kh cũng gia tăng tiếp xúc với tài nguyên như bảo hiểm hoa màu và nước.  Hoa Kỳ, qua Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), hỗ trợ những mục tiêu nầy với những chương trình chú trọng đến nông nghiệp khôn ngoan khí hậu, bảo tồn và dữ kiện địa không gian.

 

THIÊN NHIÊN: CHÌA KHÓA ĐỂ TĂNG TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN KHẢ CHẤP CỦA MEKONG

(Nature: The key to Mekong’s sustainable growth and development)

Chris Hallam and Akchousanh Rasphone – Bình Yên Đông lược dịch

Mekong Eye - 10 October 2024

 

Một bảng hiệu cho Vùng Bảo tồn Cá ở Siphandone, tỉnh Champasak, Lào.

[Ảnh: WWF-Laos]

 

Khi các nền kinh tế Mekong tăng trưởng, rất cần hành động cấp bách để cứu các chủng loại nước ngọt đang tụt giảm

Khi các quốc gia của Mekong và vùng Phụ cận gấp rút phục hồi tăng trưởng kinh tế trước đại dịch, những dấu hiệu của tiến bộ đã rõ ràng – chân trời nổi lên, giới bán lẻ quốc tế đi vào, phi trường ồn ào với các chuyến bay quốc tế.  Nhưng cùng lúc với sự dâng lên của sự phát triển của con người, đời sống hoang dã đang trải qua sự biến chuyển của nó, và không tốt hơn.

Phúc trình Hành tinh Sống động 2024 cho thấy một sự sụt giảm 85% trong các dân số chuảng loại nước ngọt được theo dõi toàn cầu, nhiều hơn mất mát của chủng loại trên mặt đất (-69%) và biển (-56%).

Chiều hướng làm lo âu nầy được phản chiếu trong sông Mekong, nơi có ít nhất 19% chủng loại cá được đánh giá có nguy cơ tuyệt chủng, theo phúc trình Cá Mekong bị Bỏ quên gần đây.  Ở hồ Tonle Sap  ở Cambodia, thí dụ, dữ kiện đánh bắt được cho thấy một sự sụt giảm 88% trong khắp 110 chủng loại cá trong 16 năm.

Làm thế nào sự sụt giảm cá nước ngọt có liên quan đến tăng trưởng kinh tế?  Mọi thứ.

Đa dạng sinh học không chỉ là lo ngại môi trường; nó là sự đo đạc vô cùng quan trọng của sức khỏe của những hệ thống thiên nhiên mà các nền kinh tế dựa vào.

Trong khu vực Mekong và vùng Phụ cận, số phận của con người và đời sống hoang dã quyện với nhau.  Sông Mekong duy trì 68 triệu người, có tác dụng như một nguồn lương thực, nước, giao thông, và đất đai màu mỡ.

Nó là nơi cư trú của nền thủy sản nội địa lớn nhất hành tinh, và sức khỏe của nó là trụ cột của kinh tế khu vực.  Một con sông suy thoái có nghĩa là kinh tế thu hẹp – và một đe dọa trực tiếp đến cuộc sống của hàng triệu người.

Áp lực lên các hệ sinh thái tự nhiên trong khu vực Mekong và vùng Phụ cận đang gia tăng vì phát triển mạnh mẽ.  Nhưng sự suy thoái của sông, và khủng hoảng tuyệt chủng mà nó thúc đẩy, không thể tránh khỏi.

Có những giải pháp.  Ở Lào và Thái Lan, những vùng không câu cá hay Vùng Bảo tồn Cá (FCZs) đã bảo vệ dân số cá từ trên 15 năm nay.

Những vùng nầy tạo nện những nơi cư trú cho các loại có nguy cơ tuyệt chủng, với ngư dân địa phương công nhận tầm quan trọng của việc bảo vệ nơi cư trú.  Nghiên cứu từ FCZs ở Lào xác nhận rằng những mô hình của sáng kiến bảo tồn do cộng đồng quản lý đã thành công trong việc nâng cao đa dạng sinh học lẫn cuộc sống.

Tương tự, canh tác lúa-cá – một lối thực hành kết hợp nuôi thủy sản với sản xuất lúa và là một sáng kiến then chốt ở Việt Nam – cung cấp một cách khả chấp để cân bằng năng suất nông nghiệp với bảo tồn đa dạng sinh học.

Bằng cách kiểm soát sâu bọ và bón phân hoa màu, cá giúp nông dân gia tăng năng suất và tạo nên những nguồn thu nhập mới.  Bằng cách làm việc với nhịp lũ tự nhiên của sông, đường lối nầy cũng bồi lắng phù sa sông trên đất một lần nữa, giúp chống lại sụt lún của đồng bằng.

Những sáng kiến địa phương nầy phải được gia tăng để phù hợp với cường độ của thách thức.  Để đối đầu với khủng hoảng đa dạng sinh học, chánh phủ phải thực hiện những hứa hẹn của Khuôn khổ Đa dạng Sinh học Toàn cầu Kunming-Montreal (KM-BGF) được đồng ý tại hội thảo đa dạng sinh học Liên Hiệp Quốc trong năm 2022.

Chỉ trong 2 tuần, lãnh đạo thế giới sẽ tập họp để đánh giá tiến bộ của KM-BGF.  Trong số 23 mục tiêu phải đạt đền trong năm 2030, mục tiêu thứ 3^rd nói rõ rằng bảo vệ 30% đất, nước và biển của thế giới.

Chúng ta lấy làm buồn vì còn xa với việc đạt được tham vọng nầy, chỉ có 16% đất và 8% biển hiện được bảo vệ.  Nới rộng diện tích được bảo vệ và cung cấp tài nguyên cần thiết để quản lý chúng có hiệu quả rất cần để ngăn chận mức độ tuyệt chủng và đảo ngược suy thoái môi trường.

Ngoài ra, chúng ta phải tăng cường việc bảo tồn bên ngoài diện tích được bảo vệ bằng cách hỗ trợ Người Bản xứ và các cộng đồng địa phương thực hiện các biện pháp thay thế như Các Biện Pháp Bảo tồn Dựa trên Diện tích có Hiệu quả (OECMs).

Xây dựng trên thỏa thuận lịch sử nầy, các quốc gia trên toàn cầu đến với nhau để phát động Thanh thức Nước để chi tiết làm thế nào họ sẽ bảo vệ 30% đất ngập nước ngọt và cũng phục hồi 300.000 km sông và 350 triệu hectares đất ngập nước trên toàn cầu – vì phục hồi sông bị suy thoái và đất ngập nước cũng quan trọng để dảo ngược mất mát thiên nhiên và xây dựng sức chịu đựng khí hậu.

Vì nỗ lực lớn nhất của thế giới để bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái nước ngọt, sáng kiến do quốc gia cầm đầu đại diện cho một cơ hội vô cùng quan trọng cho các quốc gia trong khu vực Mekong tham gia đấu tranh để cứu sông của họ.

Hiện nay, Cambodia là quốc gia duy nhất của Thách thức Nước Ngọt trong khu vực Mekong, nhấn mạnh sự cần thiết cho các quốc gia láng giềng để hành động cấp bách.  Sự tham gia của các quốc gia Mekong khác rất quan trọng nếu khu vực muốn bảo vệ các hệ sinh thái nước ngọt và hàng triệu người lệ thuộc vào chúng.

Các hệ sinh thái nước ngọt của Mekong đang đứng trên khúc quanh.  Đối với hàng triệu người dựa vào sông để có thực phẩm, nước và sự sống còn, thất bại không là sự chọn lựa.

Đảo ngược nhiều thập niên thiệt hại sẽ là một công việc đồ sộ, nhưng nó có thể thực hiện được.  Các khí cụ, kiến thức, và giải pháp đã có trong tay.  Cái đang thiếu là ý chí tập thể và tài chánh để hành động – mạnh mẽ và nhanh chóng.

Các sáng kiến như Thách thức Nước Ngọt, Vùng Bảo tồn Cá, và những lối thực hành khả chấp như canh tác lúa-cá cho thấy rằng phục hồi có thể được – và với nó, một tương lai nơi thiên nhiên và phát triển nẩy nở với nhau.  Nhưng các hệ sinh thái đang phục hồi cũng có nghĩa là nâng cao thích ứng và chịu đựng khí hậu để bảo vệ thiên nhiên lẩn người dân dựa vào nó.

Đây là lúc then chốt, nhưng là lúc trần đầy tiềm năng.  Cơ hội để cứu Mekong và những hệ sinh thái của nó đang ở trong tầm tay của chúng ta, và với hành động được phối hợp, chúng ta có thể xây một tương lai nơi sông, người dân, và đời sống hoang dã nẩy nở với nhau.

Sức chịu đựng khí hậu sẽ là chìa khóa cho nỗ lực nầy, vì nó không những là những hệ sinh thái mà còn là sự ổn định xã hội đang lâm nguy.  Sự chọn lựa là của chúng ta, và nếu chúng ta nắm lấy thời điểm nầy, có nhiều lý do để tin rằng một tương lai khả chấp tươi sáng hơn là có thể được.  Bây giờ là lúc hành động.

CAI QUẢN NƯỚC TRONG MEKONG SAU KHI PHÊ CHUẨN QUY ƯỚC THỦY ĐẠO 35TH: ĐƯỜNG LỐI ĐA PHƯƠNG HAY SONG PHƯƠNG?

 (Water governance in the Mekong after Watercourses Convention 35^th ratification: Multilateral or bilaterap approach?)

 

Imad Antoine Ibrahim – Bình Yên Đông lược dịch

International Journal of Water Resources Development – 2019

 

Phần giới thiệu

Sông Mekong là chủ đề của vô số nghiên cứu và bài viết chánh sách cố gắng để giải quyết những tiến thoái lưỡng nan của việc cai quản nước xuyên biên giới trong khu vực.  Các họcgiả và những nhà làm chánh sách đã đối phó với những vấn đề như thế thấy các hiệp ước nước quốc tế được chấp thuận bởi cộng đồng quốc tế như một căn bản để chấp nhận các quy ước nước đa phương và song phương giữa các quốc gia cùng chia sẻ những dòng sông như thế (Fry and Chong, 2016; Li and u, 2017).  Thật vậy, một sự va chạm quyền lợi giữa các quốc gia thượng và hạ lưu xảy ra trong một số sông trên thế giới (Munia et al., 2016).  Sông Mekong, được chia sẻ giữa Việt Nam, Lào, Thái Lan, Cambodia, Myanmar và Trung Hoa, là chủ đề của sự va chạm quyền lợi giữa Trung Hoa – một trong những quôc gia ở thượng lưu, cùng với Myanmar – và những quốc gia còn lại (Hall 2010).  Xung đột nầy khiến cho các quốc gia ở hạ lưu thiết lập Thỏa ước Mekong trong năm 1995 để bảo vệ quyền lợi chung (Plengsaeng, When and Zaag, 2014).

Trong bối cảnh nầy, cộng đồng quốc tế đã chấp nhận một số khí cụ bên trong khuôn khổ của luật nước quốc tế để kiểm soát những nguồn nước ngọt được chia sẻ (Gander, 2014; Salman, 2007b; Yamada, 2011).  Quy ước về Luật Sử dụng Không-Thủy vận các Thủy lộ Quốc tế (UNWC, 1997) được chấp thuận trong năm 1997 (Beaumont, 2000; :eb, 2013).  Nó có hiệu lực trong năm 2014, sau khi được phê chuẩn bởi 35 quốc gia.  Với tình trạng mới của hiệp ước, một số câu hỏi được nêu lên liên quan đến ảnh hưởng tiềm tàng của nó đối với việc phát triển và quản lý các thủy lộ quốc tế.  Nhiều bài viết đã được thực hiện về sự thích hợp của UNWC (Loures, Rieu-Clarke, Dellapenna and Lammers, 2013; Rieu-Clarke and López, 2013; Rieu-Clarke and Pegram, 2013; Salman, 2015; Stoa, 2014).  Bài viết nầy trình bày một ý định khác để tìm hiểu vai trò mà các thỏa thuận nước quốc tế, trong trường hợp nầy là UNWC, có thể đóng trong việc bảo đảm cai quản tốt cho các nguồn nước ngọt được chia sẻ, lấy sông Mekong làm nghiên cứu trường hợp.

Việc phân tích đi ra ngoài cố gắng đơn thuần để tìm hiểu vấn đề nầy như luật nước quốc tế, như được nói trước đây, ảnh hưởng sự chấp nhận các hiệp ước đề cập đến tài nguyên nước ngọt được chia sẻ.  Bài viết nầy có ý định phân tích những đường lối được thảo luận trong tài liệu để bảo đảm cai quản tối các nguồn nước xuyên biên giới.  Nó xem xét liệu các hiệp ước nước đa phương có thể được sử dụng để quản lý sông sau khi UNWC có hiệu lực, lấy sông Mekong như một nghiên cứu trường hợp.  Nghiên cứu cũng đánh giá liệu một đường lối thay thế, dựa trên các thỏa ước nước song phương giữa Trung Hoa và các quốc gia khác – mặc dù chúng hiếm hoi – sẽ là một cách thực tế hơn để quản lý nguồn nước xuyên biên giới.  Qua phân tích nầy, bài viết trả lời câu hỏi liệu cai quản nước xuyên biên giới trong sông Mekong tốt nhất được thực hiện với một đường lối đa phương hay song phương, với cứu xét thay đổi trong tình trạng của UNWC.

Cấu trúc của bài viết nầy như sau.  Trước hết, lịch sử của cai quản nước xuyên biên giới trong sông Mekong được xem xét.  Hai phần tiếp theo phân tích đường lối của Trung Hoa đối với việc cai quản nước xuyên biên giới và liệu thay đổi trong tình trạng của UNWC từ công cụ luật pháp mềm sang cứng có thể ảnh hưởng đến việc phát triển trong sông Mekong và làm dễ dằng việc chấp nhận một đường lối đa phương để cai quản nước.  Những phần cuối của bài viết xem xét những đề nghị rằng các hiệp ước nước song phương đang được thiết lập giữa Trung Hoa và các nước khác có thể được dùng để bảo đảm cai quản tốt những nguồn nước chung, sau khi được tu chính thích hợp.  Đường lối nầy có vẻ khả thi nhất, vì Trung Hoa không sẵn lòng ký vào UNWC hay cam kết vào các thỏa ước nước đa phương vào lúc nầy.

XIN BẤM "READ MORE" ĐỂ ĐỌC TIẾP