Tuyen VB & Chi
4-01-2016
Zan K. Rubin, George Mathias
Kondolf & Paul A. Carling
Mê Công là con sông lớn thứ ba
Châu Á và thứ 11 trên thế giới. Phần thượng lưu thuộc lãnh thổ Trung Quốc còn
có tên gọi là sông Lan Thương (Lancang river). Hạ lưu sông Mê Công gồm Lào,
Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Với tiềm năng thuỷ điện to lớn, các hoạt động
xây dựng đập trên lưu vực sông Mê Công đang được xúc tiến và mở rộng nhanh
chóng. Chỉ tính riêng trên sông Lan Thương thuộc Trung Quốc, đã có đến 7 con
đập đã hoặc đang được xây dựng trên dòng chính. Phần hạ lưu, 38 đập phụ lưu
chắc chắn được xây dựng, cộng thêm 95 đập khác đang lên kế hoạch xây dựng trên
cả phụ lưu và dòng chính (hình 1).
Tải lượng trầm tích lơ lửng trung
bình của toàn sông Mê Công ước tính là 160 triệu tấn/năm, một nửa trong số này
được tạo ra từ 20% thượng lưu thuộc sông Lan Thương, Trung Quốc. Khi 7 đập trên
dòng Lan Thương hoàn tất, khoảng 83% lượng trầm tích của thượng lưu vực trên sẽ
bị giữ lại. Gần một nửa tải lượng trầm tích tự nhiên của Mê Công sẽ bị bẫy lại
tại các hồ chứa trên dòng Lan Thương. Do đó, khả năng các con đập sẽ làm thay
đổi tải lượng trầm tích sông Mê Công và thay đổi đặc điểm hình thái dòng chảy
và đồng bằng hạ lưu là một vấn đề rất cấp bách. Hiện có khoảng 20 triệu người
sinh sống trên đồng bằng cùng với hoạt động kinh tế của họ sẽ gặp rủi ro do sụt
lún, lũ lụt gia tăng và những biến động khác trên đồng bằng.
| Hình 1: Vị trí các đập trên lưu vực sông Mê Công (Zan Rubin và ctv, 2014) |
Trong nghiên cứu này, Zan K.
Rubin và cộng sự đã tiến hành phân chia và mô tả các đoạn chính trên sông Mê
Công dựa trên các kết quả nghiên cứu địa mạo trước đó – thực hiện bởi Adamson
(2001), Gupta (2004), Gupta và Liew (2007), Gupta (2008), và Carling (2009) –
nhằm đánh giá khả năng phản ứng của dòng chảy vùng hạ lưu sông Mê Công đối với
sự thiếu hụt trầm tích. Dựa trên các dữ liệu: sự thay đổi chế độ thuỷ văn,
lượng trầm tích suy giảm, tốc độ sụt lún đất, năng lượng sóng, sự mất đất ven
biển,… các nhà khoa học cũng đánh giá khả năng phản ứng của châu thổ Mê Công do
lượng trầm tích bị giảm đi.
Zan K. Rubin và cộng sự đã dự báo
nếu tất cả các đập trên sông Mê Công được xây dựng như đã đề xuất (full-build
scenario), lượng trầm tích sẽ giảm 83% cho phần lãnh thổ Trung Quốc, và lên tới
96% cho phần thuộc Việt Nam. Các nhà khoa học cũng nhấn mạnh khu vực phản ứng
mạnh mẽ nhất đối với tình trạng thiếu hụt trầm tích là 2 đoạn sông aluvi bao
gồm: (1) đoạn từ Vientiane đến Savannakhet và (2) phần hạ lưu bên dưới Kratie,
sẽ có nguy cơ xói lở bờ sông rất cao (hình 2).
Hình 2: Các đoạn sông đá gốc có thể dễ mất trầm tích bề
mặt, nhưng sẽ không có biến đổi lớn do giảm tải lượng trầm tích, trong khi
các đoạn sông aluvi sẽ bị khoét sâu/hoặc mở rộng do xói mòn để bù đắp cho
nguồn cấp trầm tích giảm xuống (Zan Rubin và ctv, 2014).
|
Hiện nay, châu thổ sông Mê Công
có 21.000 km2 có độ cao nhỏ hơn 2m so với mực nước biển và 37.000 km2
đất bị ngập thường xuyên. Khu vực này được xem là tương đối ổn định trong hầu
hết thế kỉ 20. Tuy nhiên, vài thập kỷ gần đây, kết hợp với sự gia tăng của mực
nước biển, sụt lún đất do khai thác nước ngầm, thất thoát trầm tích ven biển do
hoạt động chỉnh trị dòng chảy, mất trầm tích do trong hoạt động khai thác cát,
sỏi, sự suy giảm tải lượng trầm tích do xây dựng các đập sẽ làm cho châu thổ bị
nhấn chìm, diện ngập lụt mở rộng, gia tăng đáng kể tốc độ mất đất.
Do dữ liệu về về tốc độ sụt lún,
phân bố trầm tích, và mực biển dâng chân tĩnh không chắc chắn, các tác giả đã
sử dụng nguồn dữ liệu toàn cầu làm cơ sở dự báo sự thiếu hụt trầm tích khi xây
dựng đầy đủ các đập trên sông Mê Công (hình 3).
Hình 3: Bộ dữ liệu 24 châu thổ trên toàn thế giới cho thấy
mối quan hệ của giảm trầm tích dẫn đến giảm bồi tụ. Đặc biệt, sự giảm trầm tích
hơn 80% gần như trên khắp các châu thổ. Kịch bản xây dựng đầy đủ các đập sông
Mê Công sẽ dẫn đến giảm 96% trầm tích và sau đó sẽ chấm dứt hoàn toàn sự lắng
đọng trầm tích ở châu thổ (Zan Rubin và ctv, 2014).
|
Như vậy: Nếu tất cả các đập được
xây dựng như đề xuất, kết quả giảm 96% trong cung cấp phù sa sẽ có hậu quả sâu
sắc đến năng suất của các dòng sông và sự ổn định các dạng địa hình châu thổ.
Những chiến lược để chuyển trầm tích qua đập nên được thực hiện để giảm sự
thiếu hụt đáng kể nguồn cấp trầm tích và các tác động liên quan.
Các tác giả cho rằng do dữ liệu
hạn chế, những hệ thống chưa được hiểu rõ như Mê Công, việc thực hiện các mô
hình chi tiết chưa được tiến hành do thiếu các dữ liệu tin cậy và lâu dài để
hiệu chỉnh. Bằng cách dựa vào các dữ liệu toàn cầu, các tác giả hy vọng cung
cấp cho những nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan trong lưu vực sông
Mê Công một số thông tin hữu ích về các xu hướng có thể xảy ra cho đến khi các
công cụ dự báo và mô hình hóa chính xác hơn được thực hiện.
Lược dịch từ:
Anticipated geomorphic impacts
from Mekong basin dam construction.
Article in International Journal
of River Basin Management. December 2014
Xem chi tiết tại:
No comments:
Post a Comment