Thứ bảy, 18/3/2017
Khai thác quá mức lượng
cát trên sông dẫn đến sạt lở bờ, ảnh hưởng đời sống người dân và cả hệ sinh
thái thủy sinh. Chuyên gia cảnh báo tài nguyên này sẽ cạn kiệt trong tương lai.
Tỉnh Bắc Ninh vừa có văn
bản gửi Thủ tướng, đề nghị không cho tiếp tục dự án nạo vét, khơi thông luồng
đường thủy nội địa, kết hợp tận thu cát trên sông Cầu. Lý do là quá trình triển
khai khiến đê hữu Cầu, bờ, bãi sông bị sạt lở với chiều dài khoảng 50m, ăn sâu
vào bãi 5-10 m.
Theo các nhà khoa học,
không riêng sông Cầu, hoạt động khai thác cát tràn lan trên nhiều dòng sông đã
được cảnh báo từ rất lâu. Cát không đơn thuần là vật liệu xây dựng mà có vai
trò quan trọng trong kiến tạo đồng bằng, ổn định lòng và bờ sông. Cát còn tạo
sinh cảnh cho các loài thủy sinh.
Dự án nạo vét luồng đường
thuỷ kết hợp tận thu sản phẩm trên sông Cầu (Bắc Ninh)
Ảnh Bá Đô
Thông thường cát, sỏi được
nạo vét từ lòng sông phục vụ xây dựng, đảm bảo tàu thuyền đi lại thuận tiện.
Nhưng theo PGS.TS Vũ Thanh Ca, Vụ trưởng Hợp tác quốc tế và Khoa học công nghệ,
Tổng cục Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên Môi trường), việc hút cát quá mức
đã khiến một vài nơi trên sông Hồng và các sông dọc Bắc - Nam bị hạ thấp và giảm
mực nước.
Nếu lượng cát bị hút quá
nhiều tại một vị trí, nhất là nạo vét thông luồng, mực nước tại đó và thượng
nguồn sẽ bị giảm. Độ dốc đáy sông và mặt nước tăng lên nên vận tốc dòng chảy
cũng tăng theo, gây xói lở đáy và làm lộ ra các chỗ nông khác ở khu vực thượng
nguồn.
Lòng sông bị hạ thấp còn
dẫn đến mực nước ngầm hai bên bờ sông bị hạ, gia tăng tác động xấu của hạn hán;
một số cây trồng ở hai bên có thể bị chết và tạo ra những thay đổi đến hệ sinh
thái. Hạ thấp mực nước ngầm còn ảnh hưởng đến hoạt động khai thác nước ngọt phục
vụ sinh hoạt của dân cư. Ngoài ra, dòng sông bị tụt khiến chân công trình bị lộ
và nhanh chóng hư hỏng.
Ông Ca cho hay, hút cát còn
phá hoại hệ sinh thái dưới lòng sông và tăng độ đục ở khu vực khác. "Việc
thô hóa lòng sông và thay đổi chế độ chảy cũng ảnh hưởng tới việc săn mồi, phát
triển, đẻ trứng và nuôi dưỡng các con non của động vật thủy sinh", ông
nói.
Tiến sĩ Đào Trọng Tứ (Mạng
lưới sông ngòi Việt Nam) cũng cho rằng việc khai thác cát vượt mức sẽ làm tụt
đáy sông, khiến bờ sông không ổn định dẫn đến xói lở. Thực trạng này đang diễn
ra tại sông Hồng.
Do dòng sông bị xói sâu ở
một điểm, lượng cát từ thượng nguồn về sẽ đọng lại ở đây mà không chuyển được về
cho hạ du. Lúc này dòng chảy sẽ lấy cát từ chỗ khác của lòng sông để bổ sung và
gây xói lở. Khi lũ lớn, hiện tượng sạt lở càng nghiêm trọng, có thể đe dọa hệ
thống đê điều.
Một số nhà khoa học khác
cho rằng, khai thác cát, sỏi tại lòng sông gây ra mất ổn định của các công
trình trên bờ sông hoặc trên sông như cầu, cống.
Đoạn sông Cầu (đoạn qua Bắc
Ninh) đang diễn ra việc khai thác cát trái phép
ảnh hưởng đến đời sống người
dân.
Ảnh: BĐ-QC.
Không chỉ đồng bằng sông
Hồng, tại các con sông ở đồng bằng sông Cửu Long cũng đang diễn ra thực trạng
tương tự. Hiện hơn 1/2 chiều dài
bờ biển của vùng này bị sạt lở, tương đương hơn 300 km. Nguyên nhân
là tổng lượng phù sa sông Me Kong giảm một nửa và hoạt động khai thác cát tràn
lan trên các sông.
Chuyên gia môi trường
Nguyễn Hữu Thiện cho biết, hệ quả của việc khai thác cát khiến đáy sông Tiền và
sông Hậu hạ thấp xuống mức trung bình 1,3 m, nước chảy xiết và ăn ngầm bên dưới
tạo ra "hàm ếch" rộng, gây sạt lở bờ sông và bờ biển. Về lâu dài nó
còn đe dọa nhiều công trình cầu lớn bắc qua các con sông.
Trong tương lai, khi có
11 đập ở vùng hạ lưu sông Me Kong gồm 9 đập ở Lào và 2 ở Campuchia, các nghiên
cứu đều khẳng định lượng cát về đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị sụt giảm cực kỳ
nghiêm trọng. Lúc này chỉ còn lượng cát có từ trong quá khứ và dần chúng cũng sẽ
hết.
"Cát là một phần
lãnh thổ của quốc gia, mất cát tức là lãnh thổ quốc gia đang thu hẹp dần",
ông Thiện cảnh báo và cho rằng Việt Nam nên dừng khai thác cát bán.
Để giải quyết tình trạng
trên, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần đánh giá tổng thể trên tất cả dòng
sông khắp đất nước, chứ không riêng rẽ của địa phương nào, rồi mới tính đến việc
khai thác thế nào để không gây ảnh hưởng và làm mất đi tài nguyên quý.
Các trường hợp nạo vét
thông luồng tàu cần được đánh giá rất nghiêm túc, đảm bảo chỉ nạo vét vừa đủ và
không làm lộ ra những khu vực nước nông khác.
Các chuyên gia cũng đề
nghị quy trách nhiệm rõ ràng đối với bộ ngành, địa phương nếu để xảy ra tình trạng
khai thác cát vượt giới hạn cho phép, gây hậu quả tai hại cho môi trường
sinh thái các dòng sông.
Phạm Hương
Source: VIETNAM RIVERS NETWORK
No comments:
Post a Comment