(Chinese dams cloud Mekong River relations)
Montree Chantawong – Bình Yên Đông lược dịch
Bangkok Post – 23 August 2021
Vùng bờ sông khô cạn của sông Mekong ở huyện Pak Chom trong tỉnh Loei ở đông bắc. Trung Hoa bị áp lực hồi tháng 6 năm ngoái để chia sẻ dữ kiện mực nước quanh năm. [Ảnh: AFP]
Tân Đại sứ Trung Hoa tại Thái Lan Han Zhiqiang so sánh mối bang giao giữa 2 quốc gia và nỗ lực chung để chống đại dịch Covid-19 như là “một gia đình”.
Đại sứ nhấn mạnh ông không phóng đại và nói cảm nhận của ông là tiếng dội của cái đang xảy ra. Ông nói người Thái Lan và Trung Hoa có mối quan hệ tốt, trích dẫn một câu nói tăng cường sự thân thiết giữa 2 quốc gia: “Người Trung Hoa và Thái Lan không xa lạ; cả 2 đều là con cháu từ tình anh em.”
Tuy thế, những ràng buộc song phương và 46 năm liên lạc ngoại giao không chỉ được thử nghiệm bởi trợ giúp trong đại dịch Covid-19 và quan hệ ngoại giao. Trong những năm sắp đến, quản lý nguồn nước trong sông Mekong sẽ là bằng chứng của mối quan hệ của 2 quốc gia.
Trung Hoa đã phát triển một loạt đập thủy điện trên sông Lancang, là thượng lưu của sông Mekong trong lãnh thổ Trung Hoa. Con sông xuyên quốc gia hùng vĩ từng chảy tự do, bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng và chảy qua miền nam Việt Nam, nay đã đứt đoạn, bị cắt thành nhiều khúc, bởi chuỗi đập thủy điện, 11 ở Trung Hoa và một vài đập đã được xây ở Lào.
Việc chặt Mekong của “anh cả” nêu lên nhiều câu hỏi giữa các nhà phê bình trong các quốc gia ở hạ lưu và cộng đồng quốc tế. Dân làng dọc theo sông Mekong như người dân trong tỉnh Chiang Rai đã than van vì sự thay đổi thình lình trong dòng chảy của sông Mekong – điều ảnh hưởng đến việc đánh cá và canh tác, không nói đến lũ lụt tàn phá cộng đồng.
Những thay đổi lớn lao và không thể đoán trước trong dòng chảy và khối lượng đã được quan sát từ năm 1993 khi đập đầu tiên của loạt đập, Manwan (Mạn Loan), bắt đầu hoạt động. Tổng số nước được trữ trong các đập nầy không dưới 41.700 triệu m3, vì thế một khối lượng nước khổng lồ đã bị lấy đi từ sinh thái của sông.
Thay đổi nghiêm trọng được quan sát từ năm 2007 ít nhất trong 2 khía cạnh: sự dao động quanh năm của mực nước trong Mekong và sự lên xuống trái mùa của dòng chảy Mekong, tàn phá vĩnh viễn chu kỳ tự nhiên.
Dao động của mực nước trong Mekong rõ ràng phát xuất trong suốt mùa đông và mùa khô. Thí dụ, từ ngày 13 đến 17 tháng 12 năm 2013, khi đập Jinghong (Cảnh Hồng) – một đập khác của Trung Hoa – xả nước thình lình. Mực nước trong Mekong tăng lên 3 m một cách đột ngột ở huyện Chiang Saen trong tỉnh Chiang Rai.
Và từ 2014 đến 2019, đâp Jinghong đã làm dao động sự thay đổi theo mùa của Mekong bằng cách xả những khối lượng nước lớn với vận tốc khác nhau trong suốt 3 tháng đầu của năm. Và từ năm 2018 đến 2021, đập Jinghong giảm lượng nước xả để “bảo trì và phục vụ việc sản xuất điện và hệ thống lưới điện”.
Sự thay đổi đặc tính thủy học của sông Mekong đã ảnh hưởng lớn lao đến sự di chuyển của cá vào các phụ lưu để sinh sản. Sinh thái của sông khác thường và chỉ có một.
Mực nước trong dòng chánh tương đối thấp hơn các phụ lưu. Với một sự sụt giảm và thay đổi nhỏ của dòng chảy trong dòng chánh, cá không thể bơi đến các nơi sinh sản trong các phụ lưu – làm giảm năng suất của thủy sản. Cá là một nguồn lợi tức, và về sức khỏe, là nguồn chất đạm cho 60 triệu người ở hạ lưu.
Đe dọa hiện hữu không chỉ giới hạn ở dòng chảy. Màu của sông Mekong đã biến từ đục ngầu sang trong xanh sau khi phù sa từ thượng lưu bị giữ lại trong các hồ chứa.
Chánh phủ Thái đã vật lộn với khủng hoản hiện nay của sinh thái sông. Thật vậy, Don Pramudwinai, Ngoại trưởng, đã có chuyến viếng thăm trong tháng 1 năm 2020 để gặp Ngoại trưởng Wang Yi của Trung Hoa để tham khảo với ông về hạn hán ở hạ lưu Mekong.
Trung Hoa đồng ý gia tăng lưu lượng lên 150 m3/sec từ ngày 24 tháng 1. Nhưng trên thực tế, nhà điều hành đập Trung Hoa đã cắt 150 m3/sec trước thời hạn đã hứa.
Trung Hoa đã dùng dữ kiện và con số để nói rằng lưu lượng từ lãnh thổ Trung Hoa chảy xuống hạ lưu Mekong chỉ chiếm không đầy 13% tổng số lưu lượng của sông, và còn nói rằng lượng nước xả từ các đập của Trung Hoa giúp làm giảm hạn hán và lũ lụt ở hạ lưu.
Vì thế tân đại sứ Trung Hoa tại Thái Lan sẽ có thách thức để chứng minh rằng tình hữu nghị của 2 quốc gia vẫn vững mạnh. Ông không thể chỉ nhờ vào ngôn từ ngoại giao. Dĩ nhiên, được gọi là “em út” và “một gia đình”, sẽ làm cho trái tim của người Thái nóng bừng. Nhưng bằng chứng của tình anh em sẽ được thấy trong sông chảy không bị ngăn trở.
.
No comments:
Post a Comment