'The colour is blue’:
Strange changes to Mekong River as hydropower dams and climate change make
their mark
Jack Board – Bình Yên Đông lược dịch
Channel News Asia – 12 January 2020
Sông Mekong trông có màu xanh ở hạ lưu đập Xayaburi vì mực
nước thấp.
[Ảnh: Jack Board)
LUANG PRABANG, Lào: Hừng sáng, các tu sĩ đi trên đường phố
Luang Prabang để khất thực. Sông Mekong
uốn khúc hiền hòa trong bóng tối. Dòng
sông rất thanh bình nhưng cũng rất mạnh bạo ở đây.
Sương mù dày đặc phủ trên mặt nước trước khi mặt trời
lên. Lúc nầy trong năm, nó tan đi vào
giữa trưa, trong nhiệt độ dịu dàng của mùa đông. Cuộc sống thường rất chậm ở bắc Lào, nhưng con
sông luôn luôn khuấy động vì lưới của ngư dân hay tiếng gọi của người lái đò. Và dòng sông luôn luôn chảy, nhịp điệu thiên
nhiên của nó hình thành đất đai và con người từ nhiều ngàn năm qua.
Nhưng vai trò đã đảo ngược.
Ngày nay con người thống trị. Và
có nhiều cái sai với Mekong. “Mẹ của Nước”, như con sông lớn nầy được biết đến
trong khắp vùng nó chảy qua, đang lâm bệnh.
Một ngư dân trong sương mù trên sông Mekong vào sáng sớm ở
gần Luang Prabang.
[Ảnh: Jack Board]
Khi các dự án thủy điện hoạt động, vào lúc các ảnh hưởng của
thay đổi khí hậu bắt đầu hoành hành, ngay chính dòng chảy của Mekong cũng bị
gián đoạn. Mực nước sông thay đổi nhanh
chóng vì nước được giữ lại hay xả ra.
Mùa nắng và mưa trở nên lộn xộn.
Việc sinh sản của cá bất thường và việc đi lại trở thành vấn đề vì mực
nước xuống thấp đến mức kỷ lục.
Mekong được biết qua màu sắc của nó – đục ngầu vì chứa nhiều
phù sa làm thức ăn cho thủy sản và làm cho đất đai của cư dân thêm phì
nhiêu. Ngày nay, ở nhiều nơi, điều đó đã
thay đổi.
Cùng với sự hoạt động của dự án thủy điện lớn nhất vùng – đập
Xayaburi – một số dự án quan trọng khác cũng được dự trù trên dòng chánh Mekong
ở Lào trong những năm tới, và các dự án khác trên các phụ lưu, các chuyên viên
tin rằng tương lai của dòng sông chưa bao giờ lâm nguy hơn lúc nầy.
Thanh bình, những
ngày thơ mộng của Mekong có thể bị đe dọa vì việc phát triển sông như một món
hàng ngày càng tăng. [Ảnh: Jack Board]
“Năm qua, hệ sinh
thái của sông Mekong bị cư xử một cách tàn tệ hơn bao giờ. Nói bằng ngôn ngữ quyền anh, nó bị đấm vào
mặt nhiều cú, nhưng chuyện nước trong xanh của sông Mekong là một cú đo ván,” Montri
Chantawong cho biết như thế. Montri đã
nghiên cứu sông Mekong từ 15 năm nay và hiện đang nghiên cứu các vấn đề về tình
trạng của sông đối với những thay đổi trong sông cho cơ quan y tế công cộng,
Hiệp hội Vận động Y tế Thái (ThaiHealth Promotion Foundation).
Đối với nhiều người ở
Lào – và một số quốc gia lân bang – thủy điện đã mang lại thịnh vượng và tiềm
năng. Nước nầy với tham vọng trở thành
bình điện của Đông Nam Á (ĐNA) đang nắm lấy nguồn tài nguyên dồi dào nhất và
biến đổi cuộc sống của người dân, từ lâu bị cô lập và nghèo khó.
Cùng lúc, các dự án
cũng mang theo lo ngại, vì ảnh hưởng của cú đấm môi trường được cảm nhận, nặng
nề và nhanh chóng.
Mekong cung cấp sinh
kế cho hàng triệu người trên khắp vùng hạ lưu.
[Ảnh: Jack Board]
“Giống như nước biển”
Ở hạ lưu Luang
Prabang, đập Xayaburi bắt đầu hoạt động hồi tháng 10 năm ngoái. Nó là phần chiến lược của hạ tầng cơ sở chận
ngăn sông, gây nhiều tranh cãi như tham vọng xây cất. Công suất của đập là 1.285 MW, và điện được
quản lý bởi cơ quan tiện ích điện Thái Lan (Electricity Generating Agency of
Thailand (EGAT)) và xuất cảng qua biên giới.
Tiến sĩ (TS) Daovong
Phonekeo, Thư ký Thường trực của Bộ Năng lượng và Hầm mỏ Lào, nói: “Cảm tưởng
của tôi đối với dự án rất ấn tượng. Tôi
tham gia vào dự án từ lúc đầu.”
Sau gần 1 thập niên
xây dựng, lễ khánh thành vào cuối năm ngoái đánh dấu một bước tiến quan trọng
trong chiến lược thủy điện của Lào, chiến lược được quảng bá bởi chánh phủ để
nâng cao ngân sách và phát triển kinh tế quốc gia. Mekong là một món hàng sinh lợi.
Nam Ou 1 được xây
trên một phụ lưu quan trọng của Mekong bởi một công ty Trung Hoa. [Ảnh: Jack
Board]
TS Daovong nói:
“Chánh phủ Lào mong muốn khuyến khích thủy điện thành một trong những đặc tính
của nền kinh tế, có thể thu hút đầu tư ngoại quốc và cải thiện tình hình kinh
tế. Trước năm 1995, có rất ít gia đình
có điện. So sánh với hiện nay, chúng tôi
có gần 94% gia đình có điện. Họ có cuộc
sống dễ dàng hơn. Họ có thể mua máy
giặt, tủ đông lạnh, tủ lạnh và các thứ khác giúp cho cuộc sống của họ được tiện
lợi hơn.”
Nhưng, điện sản xuất
bởi Xayaburi và các dự án quan trọng khác vượt xa nhu cầu điện ở Lào. Cuộc đua để tạo lợi nhuận trong khu vực cần
điện đã đến với cái giá cho sự lành mạnh của dòng sông, theo các nhà nghiên cứu
môi trường và cư dân địa phương.
Sau một vài tuần hoạt
động, và thời kỳ thử nghiệm kéo dài, các cộng đồng ở hạ lưu Xayaburi cho biết
sông đã thay đổi đặc tính. Ở Nong Khai,
Thái Lan, nước chảy chậm tạo một hình ảnh bất thường. Nó trở thành một cảnh đẹp thu hút du khách
trong những tháng vừa qua.
Một phần của Mekong
có mực nước thấp kỷ lục trong những tháng vừa qua.
[Ảnh: Jack Board]
Montri Chantawong
nói: “Sông trở nên xanh và không có phù sa.
Ở nhiều nơi, nước phản chiếu bầu trời và có màu xanh. Màu xanh giống như nước biển. Tất cả dân làng đều nói rằng họ chưa bao giờ
thấy như vậy.”
Nước sạch và phản
chiếu màu xanh của sông được các chuyên viên cho biết do triệu chứng của dòng
chảy rất thấp. Không có phù sa được nước
sông mang theo, đưa đến các ảnh hưởng phụ khác dọc theo sông.
Montri nói: “Sự kiện
nước trong có nghĩa là nó đói phù sa. Do
đó, mức độ sạt lở sẽ nghiêm trọng hơn cho cả 2 bờ và đáy sông.” Thông thường, nước đục ngầu của Mekong ám chỉ
sự bảo hòa của phù sa lơ lững, có ít ảnh hưởng đến bờ sông. Vấn đề có thể lan rộng khi sông uốn khúc qua
Cambodia và hồ Tonle Sap và sau cùng vào Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam (ĐBSCL).
TS So Nam, quản lý
trưởng môi trường của Văn phòng Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission
(MRC)), nói: “Hiện tượng nước màu xanh sẽ lan rộng đến các khúc sông Mekong
khác nơi có dòng chảy chậm. Vấn đề nước
chảy chậm và lắng đọng phù sa có thể đưa đến các ảnh hưởng tai hại đã được xác
định.”
Nhưng những bất cập
khiến cho sinh kế dọc theo sông khó khăn hơn.
Cái luôn cung cấp cho người dân cuộc sống và hạnh phúc nay không còn tin
cậy được nữa.
Montri Chantwong quan
sát sự thay đổi đối với sông Mekong từ Nong Khai, Thái Lan.
[Ảnh: Jack Board]
Cá và ngập lụt
Boonme Dejsuthi đã
sống trọn 54 năm ở Nong Khai, Thái Lan.
Năm qua là năm khó khăn nhất.
Quan niệm về thế giới
của ông thật bình dị từ bờ sông cao ngất trông ra một khúc quanh hiền hòa của
sông Mekong và cơ sở nuôi cá nhỏ của ông là một nỗ lực đáng tự hào.
Nay, bên kia bờ sông,
phía Lào của biên giới quốc tế ở giữa sông, một cỗ máy đói đang xúc cát trên
cạn. Tiếng búa vang dội ngang qua dòng
sông là âm thanh biểu tượng cho những thay đổi ảnh hưởng đến dòng sông.
Việc trồng rau trở
nên khó khăn hơn vì bờ sông Mekong ít ổn định và ít mầu mỡ hơn.
[Ảnh: Jack
Board]
Việc nuôi cá và trồng
rau của Boonme đã bị thiệt hại nặng trong những tháng qua. Ông đổ cho việc xây dựng đập Xayaburi và việc
kiểm soát lưu lượng sau đó đã gây thiệt hại, với trận càn quét sau cùng khiến
ông mất trên 6.500 USD.
Ông nói: “Trước khi
có đập, dòng nước và thời điểm nước lên xuống rất tự nhiên. Nay, chúng không còn tự nhiên nữa. Khi đập xả nước, nó chảy rất nhanh, đẩy cá
của tôi đi và cuối cùng giết chúng.”
“Ngày trước, nông dân
có thể trồng rau dọc theo bờ sông, nhưng họ không thể tiếp tục làm vì rau cải
của họ bị ngập. Chúng tôi không thể thấy
đáy sông nhưng bây giờ, nước rất trong đến nỗi tôi có thể thấy đáy sông qua
lưới. Ánh sáng chiếu thẳng vào cá. Nó làm nhức cả đầu.
“Lần sau khi trở lại,
có thể anh không còn thấy tôi và trang trại của tôi nữa. Tôi không biết tôi có thể tranh đấu bao lâu
nữa.”
Boonme Dejsuthi mất
hàng ngàn con cá vì mực nước sông lên xuống bất thường.
[Ảnh: Jack Board]
Xa hơn về phía thượng
lưu ở Ban Muang, dòng nước trông giống như một mê cung tinh vi, nơi nước đổ qua
những mỏm cát và đá. Anuaworrarat Chani,
một người lái đò kinh nghiệm và rất thành thạo trong việc đi lại qua các nơi đặc
biệt của Mekong. Ngay với anh, tình
trạng của sông cũng lạ lùng.
Anh nói: “Những ngày
nầy, nước ngập trong mùa khô và mực nước xuống thấp trong mùa mưa. Đây là điều bất thường.”
Các chuyên viên đồng
ý rằng mặc dù ảnh hưởng của đập Xayaburi đối với hạ lưu vực Mekong là hiển
nhiên, những ảnh hưởng lâu dài của nó vẫn chưa được biết. MRC, một cơ quan phối hợp với các chánh phủ
của 4 quốc gia thành viên – Thái Lan, Việt Nam, Cambodia và Lào – để quản lý
dòng sông và đánh giá ảnh hưởng xuyên biên giới của dự án đập, nói còn quá sớm để
phê bình dự án, mặc dù các dự án thủy điện “gây ảnh hưởng tai hại cho hệ sinh
thái của sông và gây nguy hại cho tính khả chấp của nó.”
Anuworrarat Chani đi
qua khúc sông Mekong cạn và trong ở gần Ban Muang.
[Ảnh: Jack Board]
“Vào lúc nầy, còn quá
sớm để kết luận. Chúng ta cần dữ kiện điều
hành đập ít nhất là một năm để phân tích,” Văn phòng MRC cho CAN biết trong một
văn bản.
Nhưng người dân như
Anuworrarat đã nổi giận. “Đó là vì có
một nhóm người nghĩ đến tư lợi, mà xem thường và không nhận thức quyền lợi của
người khác và môi trường sẽ biến mất,” anh nói.
“Tôi muốn thấy đập Xayaburi là đập cuối cùng. Tôi không muốn có thêm đập trên sông Mekong.”
Với các kế hoạch được
dự trù trong tương lai cho 9 đập nữa ở Lào và 2 đập ở Cambodia, hầu như anh sẽ
không đạt được ước nguyện của mình. Hạ
tầng cơ sở cho con đập kế tiếp đã sẵn sàng.
Cái sẽ thấy đã rõ – nó là bản sao của Xayaburi.
Các nhà hoạt động môi
trường nói nước sông Mekong trong là đáng lo
vì nước không có phù sa. [Ảnh:
Jack Board]
“Điện và tình thương”
Hình ảnh Phật vàng ở
động Pak Ou in bóng trước dòng chảy đục ngầu của sông Mekong. Du khác tụ tập ở đây để chụp ảnh và cầu
nguyện. Một số người địa phương hy vọng
rằng nó không là điểm thu hút du khách duy nhất trong vùng trong vài năm tới.
Khoảng 30 km về phía
bắc Luang Prabang, dự án khổng lồ kế tiếp trên dòng chánh Mekong ở Lào đang
được hình thành, một hành trình ngắn bằng tàu về phía thượng lưu động nổi tiếng
nầy.
“Nếu đập được xây,
nhiều người sẽ đến thăm. Sẽ có khách
sạn. Họ đến và ở lại. Sẽ rất vui,” người lái đò địa phương nói khi
anh lái chiếc tàu đi qua lá cờ vàng đánh dấu vị trí tương lai của đập Luang
Prabang.
Công nhân thử đất
trong vùng dự án trước khi việc xây cất đập Luang Prabang khởi sự.
[Ảnh: Jack
Board]
Đập mới nầy đang ở
trong giai đoạn tham vấn, sẽ kết thúc vào tháng 4. Việc cứu xét kỹ thuật và đánh giá sơ khởi dự
án đang được MRC thực hiện. Các kết quả
sẽ được dùng để đề nghị các hướng dẫn, nhưng không cần phải thi hành.
Đập cũng giống như
đàn anh Xayaburi của nó nhưng với công suất cao hơn một chút, sẽ xuất cảng sang
Việt Nam và Thái Lan. Các nhóm môi
trường đã có nhiều lo ngại.
Pianporn Deetes, Phối
trí viên Thái Lan của tổ chức phi chánh phủ International Rivers, nói: “Chúng
tôi nghĩ không nên xây đập Luang Prang.
Mặc dù có rất nhiều thông tin khoa học về ảnh hưởng của đập, việc xây
đập vẫn tiếp tục mặc cho những cảnh báo thảm khốc nầy.”
Khúc sông Mekong nầy
sẽ được dùng để xây đập Luang Prabang.
[Ảnh: Jack Board]
Nhưng quan trọng cho
tương lai của dự án, nó được sự ủng hộ của chánh phủ Lào. TS Davong nói: “Vì chúng ta đang bị bao vây
bởi những thị trường đang lên như Việt Nam, Thái Lan hay Trung Hoa, điều nầy có
nghĩa là nếu các quốc gia đó cần sự sản xuất của dự án, dĩ nhiên, chúng ta phải
phát triển nó. Người dân cần năng lượng,
phải không?”
Vị trí [đập Luang
Prabang] ở gần hợp lưu với sông Nam Ou, một phụ lưu quan trọng của Mekong. Ở đây, nhà phát triển Trung Hoa PowerChina
đang bận rộn ráp nối 7 đập với khẩu hiệu “Xây dựng một Tương lai Tốt đẹp bằng
Điện và Tình thương.”
PowerChina đang xây 7
đập trên sông Nam Ou, dự trù sản xuất điện để xuất cảng.
[Ảnh: Jack Board]
Qua sương mù, khung
đập bê tông dang dở vươn lên trên dòng nước đang biến đổi hoàn toàn và nhanh
chóng. Nhiều dân làng trong vùng bị ảnh
hưởng đã được tái định cư đến các thị trấn hiện đại hơn nơi có đường sá rộng
rãi, trường học bận rộn và người dân nói về cuộc sống hạnh phúc của họ, trong
lúc đại diện công ty lắng nghe. Ở các
nơi khác của Nam Ou, việc tái định cư và bồi thường vẫn còn tranh cãi.
Việc tái định cư
người dân địa phương không thể tránh được trong các dự án chuyển đất như dự án
nầy. Hồ chứa tương lai của đập Luang
Prang sẽ làm cho làng Ban Houy Yor bị ngập, ký ức bị danh nghĩa của sự tiến bộ
cuốn đi.
Người dân sẽ được cấp
nhà mới nhưng dư luận địa phương chia rẽ về tương lai của họ. Một người dân lớn tuổi nói: “Họ khoan ở đây
và ở đó. Nhiều lúc họ khoan rất gần
khiến nhà cửa rung rinh. Vâng, chúng tôi
muốn dời đi. Họ bảo chúng tôi dời đi và
rồi chúng tôi sẽ phải đi thôi.”
Người dân tái định cư
đến nhà mới xây. [Ảnh: Jack Board]
“Nếu tôi dời đi, tôi
không biết tôi có thể sinh sống hay làm ăn.
Ở đây, tôi trồng hoa màu. Tôi
cũng nuôi trâu. Tôi không muốn dời đi
nhưng tôi nghĩ tôi không thể coi thường,” một người dân khác giải thích.
Tồn tại là lẽ sống của
các cộng đồng khiêm tốn nầy. Họ sống và
chết với môi trường, nhưng đang thay đổi chưa từng thấy.
Trở lại động Pak Ou,
những người đàn bà từ các làng nhỏ ven sông đứng dọc theo lối vào để bán các
vòng đeo tay đủ màu rẻ tiền cho du khách qua lại, trong khi cho con bú, nhiều
đứa khóc vang trong trời nóng. Hạn hán
xảy ra nặng nề trong năm qua nên họ không có cách nào khác để kiếm thêm lợi tức
để nuôi gia đình.
Thay đổi khí hậu đang
gậm nhấm Lào và đây là một trong những lý do chánh phủ thừa nhận họ phải cứu
xét cẩn thận sự lệ thuộc vào thủy điện.
Làng ven sông Ban
Houy Yor sẽ bị ngập và người dân buộc phải dời cư nếu đập Luang Prabang tiếp
tục. [Ảnh: Jack Board]
Một tương lai đáng ngại
Những thập niên lù lù
hiện ra cho thấy chấn thương khí hậu của Mekong. Và những ngày thanh bình trên sông có thể đếm
được nếu các tiên đoán thành sự thật.
Nó đặt sự sống còn
của kỹ nghệ thủy điện trên sông Mekong, ảnh hưởng bởi nhu cầu nước của Trung
Hoa, vào tình trạng vô cùng nguy hiểm.
Cambodia đã lâm vào tình trạng thiếu điện nghiêm trọng trong năm qua khi
lượng mưa và mực nước sông thấp, đồng nghĩa với việc đập không thể hoạt động
như dự trù.
Một phúc trình của
MRC cho thấy nhiệt độ trung bình được dự đoán sẽ gia tăng khoảng 0,8 độ Celcius
vào năm 2030, con số sẽ tăng lên trong suốt thời gian còn lại của thế kỷ, mỗi
mức gia tăng nâng cao mức độ và phạm vi của ảnh hưởng.
Thay đổi khí hậu được
dự đoán sẽ thay đổi cuộc sống trên Mekong mạnh mẽ hơn.
[Ảnh: jack Board]
Nó cũng cho biết lưu
lượng hàng năm của sông Mekong chảy qua thủ đô Vientiane chỉ còn 50% trong vòng
40 năm sắp tới, trong “tình huống khí hậu khô”.
Theo MRC, thiệt hại trung bình hàng năm do ngập lụt lên đến 60 hay 70 triệu
USD trong hạ lưu vực.
Văn phòng MRC cho
biết: “(Thay đổi khí hậu) gây ngập lụt, hạn hán và nước mặn xâm nhập. Nó cũng làm cho nhiệt độ gia tăng và dòng
nước Mekong giao động như được quan sát.
Ảnh hưởng của thay đổi khí hậu sẽ nghiêm trọng hơn trong tương lai.”
Một nghiên cứu của
USAID [U.S. Agency for International Development (Cơ quan Phát triển Quốc tế
Hoa Kỳ)] năm 2014 còn đáng lo ngại hơn.
Nó ước tính rằng cuộc sống của ít nhất 60 triệu người trong vùng sẽ đối
mặt với thiệt hại liên quan đến lũ lụt, nước biển dâng và bệnh tật liên quan
đến khí hậu.
Hạn hán có thể làm
cho 4 quốc gia thành viên của MRC thiệt hại 615 triệu USD mỗi năm vào năm 2030,
và 5 lần nhiều hơn vì lũ lụt. Nông
nghiệp và ngư nghiệp đối mặt với hàng chục tỉ USD thiệt hại hàng năm và hạ tầng
cơ sở trị giá ít nhất là 18 tỉ USD có thể bị ngập thường xuyên hay vĩnh viễn.
Đào cát gây thêm tai
họa cho hệ thống sông căng thẳng. [Ảnh: jack Board]
Có một dự đoán cho rằng
chánh phủ Lào nhận thấy sự cần thiết để “nghĩ lại” về việc phát triển đập. TS Davong nói: “Thông thường, trước thay đổi
khí hậu, mỗi 10 năm thì có một năm hạn hán nghiêm trọng. Nay nó ngắn hơn. Nhiều năm có rất nhiều mưa hay có hạn hán và
mưa với nhau. Nên hiện nay rất khó để
điều hành hay chú trọng vào sản lượng của thủy điện. Chúng tôi phải suy nghĩ cẩn thận hơn, và
nhiều hơn và có thể phát triển cách nầy hay cách khác.”
Ông cho biết chánh
phủ cũng muốn gia tăng việc phát triển năng lượng mặt trời trên cả nước, mà giá
cả thị trường trước đây khiến nó không được sử dụng. Theo International Rivers, đó là sự phát
triển đáng hoan nghênh, nhưng cho đến nay vẫn là một lời hứa rỗng tuếch.
Pianporn nói: “Nó
chưa được biến thành hành động có ý nghĩa, bao gồm việc tạm ngưng hay hủy bỏ
các dự án thủy điện.”
Hạn hán gây ra vấn đề
an ninh lương thực cho Mekong.
[Ảnh: Jack Board]
Cùng lúc, an ninh
lương thực và an ninh là một vấn đề đang lù lù hiện ra. Ngoài sản lượng cá thất thường, việc sản xuất
lương thực không có hóa chất dọc theo sông Mekong đang lâm nguy vì đất suy
thoái do thiếu phù sa hay sạt lở do lưu lượng sông giao động.
Ormbun Thipsuna, đại
diện của Hệ thống Cộng đồng Đông bắc trong 7 Tỉnh của Lưu vực sông Mekong ở
Thái Lan (Northeast Community Network in 7 Provinces of the Mekong River Basin
in Thailand), nói: “Thay vì ăn rau cải hữu cơ, ngày nay, chúng tôi phải ăn rau
cải được trồng với thuốc trừ sâu rầy.
Gánh nặng trên vai chúng tôi, và chúng tôi không có cơ hội để tranh luận
hay lên tiếng chống lại. Tôi nghĩ sông
Mekong hiện nay rất lo sợ. Nó cũng không
thể đoán trước được. Nó không còn giống
như Mekong nữa.”
Tâm trạng và động lực
của nhiều người dân địa phương sống dọc theo sông đang xuống thấp như nước
trong trước mặt họ. Và những ai hoạt
động cho sự lành mạnh của Mekong có ít hy vọng để cứu vãn dòng sông của họ.
Hoàng hôn trên sông
Mekong gần Luang Prabang ở đông bắc Lào.
[Ảnh: Jack Board]
Montri nói: “Ngày
nay, cá nhân tôi cảm thấy đau buồn nhiều hơn tức giận. Cuối cùng, 4 quốc gia thành viên ở hạ lưu vực
Mekong không nhận ra rằng sông Mekong là một con sông của người dân cần được
bảo tồn. Ngôn ngữ ở đây là tìm lợi
nhuận.”
“Có nhiều ngôn từ tốt
đẹp nói rằng sông Mekong thuộc về 60 triệu người, nuôi sống 60 triệu người. Đó chỉ là những lời giới thiệu tốt đẹp, nhưng
chúng làm cho người ta hiểu lầm. Không
có chuyện 60 triệu người sở hữu Mekong.”
No comments:
Post a Comment